Περί δημοψηφίσματος και δημοκρατίας

Πηγή : eagainst.com

Σάλο προκάλεσαν οι δηλώσεις του Πρωθυπουργού για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Ήδη οι πρώτες ειδήσεις για πτώση του Dow Jones, ανατίμηση της νομισματικής ισχύος του ευρώ, spreads, CDS, ολίσθηση και των εταίρων προς τη χρεωκοπία μέσω αυτής της απόφασης και η λίστα δεν τελειώνει παρά μόνο αν είσαι ικανός να ασχολείσαι με νούμερα (εντός και εκτός εισαγωγικών) άρχισαν να αναπαράγονται στα ΜΜΕ (δηλαδή στην «αυτόνομη κίνηση του μη-ζωντος» που έλεγε και ο σύντροφος Debord). Και ενώ όλοι θα ασχοληθούν ξαφνικά με το φαινόμενο «ΓΑΠ» και θα συνειδητοποιήσουν πως το «πώς μπορείς να κάνεις μια κοινωνία μπουρδέλο» δεν είναι απλά μια προβοκατορολογία κάποιων «ανίδεων» και ηλιθίων που κατεβαίνουν στους δρόμους, εμείς οφείλουμε να πάμε αλλού τη συζήτηση. Να την κάνουμε αλλιώς. Αυτή είναι η κατάρα μας άλλωστε, να σκεφτόμαστε αυτό που μετά από 40 χρόνια γίνεται θεσμός και εορτάζεται με παρελάσεις (όχι, μην ανησυχείτε. Η ιστορία δεν είναι γραμμική). Μάλιστα ήδη υπάρχουν φωνές για την αντιδημοκρατικότητα του δημοψηφίσματος (βλ. κάτι σαλτιμπάγκους σαν τη Δράση του Μάνου) γιατί προφανώς δεν γίνεται μέσα στη σκέψη τους να χωρέσει η ιδέα πως «ο χωριάτης και ο αγρότης» (δηλαδή ο λαός) μπορούν να αποφασίσουν για τις ζωές τους.

Προσπερνάμε λοιπόν όλα αυτά τα ζωντανά πτώματα και όλους τους διανοούμενους της παπαγαλίας που τους υποστηρίζουν ή ακόμα και τους υποβάλλουν τi θα πουν, και εξετάζουμε το δημοψήφισμα όπως του αξίζει: ως ένα θεσμό και μάλιστα κατ’ουσίαν δημοκρατικό. Το ότι το δημοψήφισμα είναι ένας θεσμός τον οποίο μια δημοκρατική κοινωνία δεν είναι απαραίτητο να καταργήσει, μόνο αν είσαι εχθρός της δεν μπορείς να το κατανοήσεις. Αλλά απ’την άλλη επειδή το δημοψήφισμα δεν είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας, όπως θα πίστευε κάποιος Habermas φερ’ ειπείν (βλ. το «Three Normative Models of Democracy»), ας αρχίσουμε να εκδιπλώνουμε το περιεχόμενο τόσο του δημοψηφίσματος, όσο και της δημοκρατίας.

Το δημοψήφισμα, ως θεσμός, δηλαδή ως μορφή θέσμισης μιας κοινωνίας, δηλαδή ως ένας τρόπος κατά τoν οποίο η κοινωνία αποφασίζει να οργανώσει τον εαυτό της με συγκεκριμένους όρους και όχι με άλλους, είναι κάτι που δεν μπορεί να εξηγηθεί ορθολογικά. Οπότε επιχειρήματα περί ανορθολογικότητας του δημοψηφίσματος ως τέτοιο θα πρέπει να θεωρούνται τουλάχιστον επικίνδυνα. Ειρήσθω εν παρόδω, κάτι άλλο που δεν μπορεί να εξηγηθεί ορθολογικά είναι η ορθολογικότητα, κοντολογίς δεν μπορείς να εξηγήσεις με ορθολογικό τρόπο τί είναι ο ορθολογικός τρόπος. Γι’αυτό, αυτός που παρόλο τις αρχικές μου παραινέσεις εξακολουθεί να επιθυμεί να αποδώσει κάποια ορθολογικότητα ή μη στο δημοψήφισμα, είναι χαμένος. Το πολύ πολύ να προσφέρει καμιά ταυτολογία, δηλαδή περισσότερο πόνο στο κεφάλι του και σύγχυση στους υπολοίπους. Άρα καταλήγουμε πώς το ούτως-είναι του δημοψηφίσματος ανήκει καθαρά στο φαντασιακό στοιχείο (δεν μπορώ να συνεχίσω εδώ αυτή τη συζήτηση για λόγους χώρου). Παρόλα αυτά και προς πείσμα του ο κάθε θεσμός έχει μια λειτουργική και μια δομική διάσταση, μια διάσταση καθοριστική και καθορισμένη (αυτό που ο Καστοριάδης ονομάζει «συνολιστική – ταυτιστική» διάσταση του θεσμού). Τί μπορεί να σημαίνει αυτό ακριβώς; Πως σε συγκεκριμένες χρονικές κοινωνίες και σε συγκεκριμένους κοινωνικούς χρόνους, ένας θεσμός εξυπηρετεί κάτι ή τον εξυπηρετούν κάποιοι, έχει σκοπιμότητες ή είναι το μέσο για ικανοποίηση σκοπών. Ο θεσμός σκοπεύει κάτι. Για την ακρίβεια – και για να μην παρεξηγηθούμε για μετα-ουμανισμό – οι άνθρωποι που τον δημιουργούν και οι άνθρωποι που τον χρησιμοποιούν σκοπεύουν σε κάτι. Εν προκειμένου, αυτό που σκοπεύει ο ΓΑΠ, γιατί αυτός όρισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος και όχι εγώ, είναι να μην πάρει μια απόφαση.

Άρα το δημοψήφισμα είναι μέσο και σκοπός. Σε μια κοινωνία όπου το κύριο χαρακτηριστικό είναι η απάθεια και η ιδιώτευση, αποτέλεσμα της απώθησης των ανθρώπων από το να λαμβάνουν αποφάσεις, το δημοψήφισμα μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί για την παραδοξότητά του, ήτοι ως μέσο μετάθεσης μιας απόφασης από τον έναν στον άλλον και παράλληλα σκοπός αποφυγής μιας απόφασης. Σκοπεύω στο δημοψήφισμα για να μην πάρω μια απόφαση και το χρησιμοποιώ ως μέσο για να την πάρει κάποιος άλλος.

Ίσως αυτή η μετάθεση να παραπέμπει κάποιον να νομίζει ότι σημαίνει μετάθεση εξουσίας. «Το δημοψήφισμα μετατρέπει τον λαό σε κυρίαρχο», θα σπεύσουν να πουν αρκετοί. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Έκανα μια εκτενή εισαγωγή, που φαινομενικά ίσως να την βρει κάποιος ανούσια (ίσως και να με έβριζε καθώς διαβάζει πράγματα που δεν τον ενδιαφέρουν ή «άντε γαμήσου ρε μαλάκα κι εσύ και οι φιλοσοφίες σου» για να το πω πιο αληθινά), αλλά εν τέλει η εισαγωγή έγινε μόνο και μόνο γι’αυτό τον λόγο: για να αναδειχτεί πώς εν τέλει, βάσει συγκεκριμένων κοινωνικο-ιστορικών συγκυριών και γεγονότων, συμβάντων και καταστάσεων, πολιτευμάτων και κοινωνικού πράττειν (και η ανυπαρξία του κοινωνικού πράττειν κοινωνικό πράττειν είναι άλλωστε) το δημοψήφισμα μπορεί να μην είναι δημοκρατικό και κατ’ επέκταση ο λαός να μην είναι κυρίαρχος.

Πρώτα απ’όλα στην προκειμένη περίπτωση είναι αντι-δημοκρατικό γιατί το ερώτημα εκ προοιμίου τίθεται από τον Κύριο. «Γιατί αυτό το ερώτημα και όχι κάποιο άλλο δηλαδή;». Γιατί να κάνουμε δημοψήφισμα την ερώτηση «Θέλετε τη νέα δανειακή σύμβαση ή όχι;» και όχι το «αυτονομία ή βαρβαρότητα;» ή το «σπάει η διαλεκτική τσιμεντόλιθους ή όχι;». Εγώ δεν ερωτήθηκα ποτέ πραγματικά αν θέλω να ζω μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο χωρίζει τους ανθρώπους με σύνορα, επιβάλλει «δημοκρατίες» με τανκ σε άλλες χώρες και θεωρεί αδίκημα το να δώσω ένα κομμάτι ψωμί σε έναν άστεγο γιατί δεν μπορεί να φορολογήσει την αλληλεγγύη. Άρα το ζήτημα, για να μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια δημοκρατική κοινωνία και να την διαχωρίσουμε από τις άλλες είναι το εξής: Ποιός θέτει το ερώτημα; Ποιός ερωτάται πραγματικά για το τί είναι δίκαιο και τί άδικο; Ποιός ορίζει ποιές είναι οι ρυθμιστικές διαστάσεις μιας κοινωνίας (οικονομία, πολιτικό σύστημα, θρησκευτικό σύστημα, σεξουαλικότητα κτλ); Όσο αυτά τα ερωτήματα μονοπωλούνται από τους ειδήμονες της πολιτικής, νομικής, οικονομικής κ.ο.κ. «επιστήμης», τότε δεν ζούμε σε μια δημοκρατική κοινωνία. Και όσο, ακόμα και σε έναν δημοκρατικό θεσμό όπως μπορεί υπο προϋποθέσεις να είναι το δημοψήφισμα, αυτές οι ερωτήσεις παραμένουν προνόμιο της πολιτικής, οικονομικής και διανοητικής νομενκλατούρας τότε αυτός ο θεσμός από δημοκρατικός μετατρέπεται σε κάτι άλλο.

Δεύτερον. Ας πούμε πως τα παραπάνω προβλήματα κατά ένα μυστηριώδη τρόπο εξαφανίζονται και παύουν να υπάρχουν («σπάει ο διάολος το ποδάρι του», που λένε και στο χωριό μου). Η διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος απαιτεί ενημέρωση όλου του κόσμου. Τί είναι αυτός ο νόμος που θα ψηφιστεί, τί κίνδυνοι υπάρχουν, τί προοπτικές υπάρχουν, κ.ο.κ. Και όταν λέμε ενημέρωση προφανώς δεν λέμε να βγαίνει ο ΓΑΠ στην τηλεόραση και να τα λέει. Η τηλεόραση, έτσι όπως είναι διαμορφωμένη σήμερα είναι ένα κουτί αναπαραγωγής μονολόγων όπου χρησιμεύει μόνο και μόνο για να κάνει την εμφάνισή του ο «Κύριος των Σημασιών». Ενημέρωση σημαίνει τόσο την πραγματική δυνατότητα διεξαγωγής διαλόγου, ερωτήσεων, απαντήσεων, διαφωνιών και πάλης ιδεών μεταξύ κοινωνίας και πολιτικού σώματος (στις ολιγαρχικές κοινωνίες όπως σήμερα. Σε μια δημοκρατική κοινωνία, πολιτικό σώμα και κοινωνία θα αποτελούν ένα σημείο), όσο και τη δυνατότητα και των δύο «στρατοπέδων» να ακουστούν με ίση αντιμετώπιση. Με μία λέξη; Ισηγορία. Προφανώς το δημοψήφισμα αναπτύσσεται σε μια λογική του «ναι ή όχι». Επομένως όσο θα ακουστεί το ναι και θα εκφέρει τα επιχειρήματα του, τόσο και το όχι. Και προφανώς αυτό επιβαρύνει και τον ρόλο των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης. Και μετά από μια τέτοια διαδικασία, πού ξέρεις, ίσως και ο αγρότης και ο χωριάτης (βλ. πρώτη παράγραφο) να αποκτήσουν εκείνα τα εφόδια που χρειάζονται ώστε να διαμορφώσουν άποψη.

Τρίτον. Όταν ζητάς δημοψήφισμα ως Πρωθυπουργός, όπως εξηγήθηκε παραπάνω, το κάνεις διότι νιώθεις μια ανικανότητα να λάβεις μια πολιτική απόφαση και θέλεις να την λάβουν κάποιοι άλλοι για σένα εξ’ολοκλήρου. Αυτό τί σημαίνει; Πως από αυτούς τους άλλους, τους οποίους τους έχεις χεσμένους τόσο καιρό, ξαφνικά τους ζητάς κάτι. Τί είναι αυτό το κάτι; Να κάνουν αυτοί τη «δουλειά» αντί για εσένα. Επειδή λοιπόν στον καπιταλισμό η πολιτική είναι επάγγελμα, αυτοί οι άλλοι, που θα σπάσουν τόσο καιρό τα κεφάλια τους να πάρουν μια πολιτική απόφαση, πράγμα που σημαίνει ότι εσύ τους στερείς όλες τις σημαντικές τους καθημερινές δραστηριότητες όπως κατανάλωση, να δουν Κανάκη ή Χαζόπουλο για να ξεθυμάνουν, να παίξουν κανένα video game για να νιώσουν λίγο πρωταγωνιστές, γήπεδο, bar, έρωτα με τον εαυτό τους με διαμεσολάβηση εικόνων και αντικειμένων, τότε αυτούς τους ανθρώπους οφείλεις να τους πληρώσεις (ναι βρε σύντροφε, στην άλλη κοινωνία θα το καταργήσουμε το χρήμα, αλλά τί να κάνω αναγκάζομαι να γίνομαι και λίγο ρεφορμιστής και να μιλάω και για τούτη την κοινωνία). Το πιο λογικό πράγμα στον κόσμο είναι ο άνθρωπος που προσφέρει μια λύση για την πόλιν, δηλαδή για τους συνανθρώπους του και τον εαυτό του, αυτός που βοηθάει την κοινωνία του να καλυτερεύσει προκειμένου να διεκδικηθεί κι άλλη ελευθερία, ώστε να μην υπάρχει ούτε μισός άνθρωπος που να νιώθει καταπιεσμένος, να ανταμείβεται. Ναι ρε! Ξυπνήστε! Ελάχιστο αντίτιμο για τη συμμετοχή μας στα κοινά! Πού το παράλογο; Κάθε μέρα όλη μέρα να φτιάχνουμε θεσμούς για να γινόμαστε πιο ελεύθεροι και τις υπόλοιπες ώρες ο καθένας να ασχολείται με την πραγμάτωση της ατομικής του ευτυχίας και μάλιστα να ανταμειβόμαστε γι’αυτό. Κάθε μέρα αντί να πηγαίνουμε στη δουλειά και να ιδρώνουμε και να βρωμάμε και μετά να μας κοιτούν οι άλλοι στο αστικό λες και είμαστε λεχρίτες ενώ χωρίς την ύπαρξη μας δεν θα τρώγανε το ψωμί που σηκωθήκαμε να φτιάξουμε από τις 2 τα χαράματα (για τους άτυχους) ή να λιώνουμε στο facebook λουφάροντας και να κρυφοκοιτάζουμε τις πόρτες μην μπει το αφεντικό (για τους τυχερούς), να πηγαίνουμε 4 ή 5 ώρες, να συναντιόμαστε με άλλους ανθρώπους, να συζητούμε για το τί είναι δίκαιο, πώς φανταζόμαστε τη δικαιοσύνη ή την ελευθερία, τί ζωή θέλουμε, σε ποια κοινωνία να ζούμε, να πραγματοποιούμε τις σκέψεις και γι’αυτό φυσικά να πληρωνόμαστε. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι που τόσο πια τους θαυμάζετε ρε ελληναράδες αυτό δεν κάνανε σάματις; (και τώρα ο ελληναράς μετατρέπεται σε ανθέλληνα για να υποστηρίξει τον Μουσολίνι που οραματίζεται. «Ναι, αλλά οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δούλους!!». Ε και; Γιατί οι σύγχρονοι Έλληνες δεν έχουν δούλους; Δούλος είναι αυτός που δεν έχει την δυνατότητα να κυβερνά και να κυβερνάται, που θα ‘λεγε και ο Αριστοτέλης. Και εσύ αυτή την δυνατότητα εκ των πραγμάτων δεν την έχεις. Μόνο στα χαρτιά. Και δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει απλά τί γράφει ένα χαρτί, αλλά τι ισχύει στην πραγματικότητα. Φίλε πατριώτη για άλλη μια φορά είσαι εκτός θέματος)

Ένα δημοψήφισμα χωρίς τις ανωτέρω προϋποθέσεις, δηλαδή ισηγορία, ισονομία, ενημέρωση, ανταμοιβή και φυσικά τον σαφή καθορισμό του «τί» κάνει να είναι αυτό το ερώτημα και το «ποιός» το κάνει να είναι ως τέτοιο (εν προκειμένω η κοινωνία η ίδια και όχι η ολιγαρχία) δεν μπορεί να θεωρείται δημοκρατικός θεσμός. Και μια κοινωνία δεν μπορεί να θεωρείται δημοκρατική, όταν τα ερωτήματα έρχονται από την ιεραρχία (όταν έρχονται) και ακόμη περισσότερο υπάρχει ιεραρχία. Έτσι για να μην τρέφουμε αυταπάτες ότι επειδή μας παραχωρούν και καμιά διαδικασία σε εκφυλισμένη κι όλας μορφή μια φορά στα 50 χρόνια, πώς είμαστε καμιά δημοκρατική κοινωνία.

του Άρη Ελευθερούδη