Οι μαθητικές καταλήψεις τότε και τώρα

Για εμάς που είμαστε στην ηλικιακή ομάδα 43-47, οι τωρινές καταλήψεις των μαθητών ξυπνάνε μνήμες. Μνήμες από τις δικές μας μαθητικές καταλήψεις που είχαν γίνει πριν 30 χρόνια. 

Ίσως γιατί και τότε και τώρα πρωθυπουργός ήταν ένας Μητσοτάκης. Ίσως πάλι γιατί ακούμε τις χειρότερες συκοφαντίες και κινδυνολογίες για αυτή την μορφή αγώνα ενώ γνωρίζουμε με τον πιο έντονο βιωματικό τρόπο πόσο ψευδείς και ανυπόστατες είναι. Ίσως τέλος γιατί είναι μοιραίο σε κάθε νέο κίνημα να ζωντανεύουν οι μνήμες των παλαιότερων κινημάτων που η ιστορική λήθη τις είχε απωθήσει από την συλλογική συνείδηση.

Σε κάθε περίπτωση η δική μου γενιά έχει χρέος τόσο στο να συμπαρασταθεί χωρίς όρους στον αγώνα των μαθητών όσο και να καταθέσει τις δικές τις εμπειρίες από το δικό της ιστορικό μαθητικό κίνημα. 

Η μεγάλη ειρωνεία του μαθητικού κινήματος του 1990-1991 ήταν ότι ενώ αποτέλεσε το πιο μαζικό και επιτυχημένο μαθητικό κίνημα της ελληνικής ιστορίας που οδήγησε μια φαινομενικά πανίσχυρη δεξιά κυβέρνηση σε άτακτη και άνευ όρων υποχώρηση, έχουν γραφτεί γι’ αυτό πολύ λίγα κείμενα συγκριτικά με άλλα κινήματα. Ήταν ένα κίνημα που το ζήσαμε έντονα και παθιασμένα αλλά δεν το καταγράψαμε όπως του άξιζε. Αυτό εξηγείται εν μέρει από το κοινωνικοπολιτικό κλίμα της δεκαετίας του 90 που ευνοούσε την αποπολιτικοποίηση,την ιδιώτευση και τον κυνισμό με την σαφή ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού σε όλο τον πλανήτη και τις γελοίες αφηγήσεις περί τέλους της Ιστορίας. Το εντυπωσιακό ήταν ότι σε ένα τέτοιο κλίμα μπόρεσε να βγει ένα τέτοιο τρομερό κίνημα!  

Από αυτή την πλευρά το σημερινό μαθητικό κίνημα ανθίζει σε ένα πολύ πιο γόνιμο έδαφος. Τότε είχαμε την κρίση και κατάρρευση των ανατολικών μετασταλινικών καθεστώτων και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, τώρα έχουμε την κρίση του Αμερικανικού καπιταλισμού και τη Αμερικανική εξέγερση. Τότε ο καπιταλισμός παρουσιαζόταν παγκόσμια σαν θριαμβευτής και παντοδύναμος, τώρα είναι παγκόσμια στην εντατική και ζει μόνο χάρη στην κρατική παρέμβαση. Τότε το μικροαστικό όνειρο για μια επιφανειακή ζωή βασισμένη στην επιδεικτική κατανάλωση ήταν στην αρχή του, τώρα με τον υπαρξιακό κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής και τις διαδοχικές οικονομικές καταρρεύσεις, βρίσκεται στην δύση του. Τότε η τεχνολογία της πληροφορικής και των επικοινωνιών ήταν πανάκριβη και στοιχειώδης, τώρα είναι προσιτή, πανίσχυρη και ώριμη. 

Από την άλλη πλευρά το σημερινό μαθητικό κίνημα έχει να αντιμετωπίσει δυσκολίες που εμείς δεν τις είχαμε. Οι κατασταλτικές δυνάμεις είναι πολύ πιο ισχυρές και οργανωμένες. Τα ΜΜΕ είναι όλα εξαγορασμένα και αναπαράγουν με τον πιο μονόπλευρο τρόπο την κυβερνητική προπαγάνδα. Τότε ο Σκάι ήταν λυσσασμένα αντικυβερνητικός, τώρα είναι λυσσασμένα κυβερνητικός. 

Επίσης τότε το εργατικό κίνημα ήταν πολύ πιο ενεργό, μαζικό και επιθετικό και είχε δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα κοινωνικής αλληλεγγύης που βοήθησε τρομερά το μαθητικό κίνημα. Τώρα μετά από τόσα μνημόνια, μαζική ανεργία, διαλυμένη ΓΣΕΕ και ήττες που εξουδετέρωσαν μεγάλους εργατικούς χώρους, η κοινωνική αλληλεγγύη είναι πολύ πιο αδύναμη.

Τέλος τώρα το μαθητικό κίνημα ενεργοποιείται σε πρωτοφανείς συνθήκες πανδημίας, το ίδιο σε μεγάλο βαθμό δημιουργημένο από τις ιδιάζουσες συνθήκες και περιορισμούς μιας πανδημίας, γεγονός που του προσδίδει μια ιστορική ιδιαιτερότητα που δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε.

Όμως μην ξεχνάμε ότι με ή χωρίς πανδημία, η πολιτική αυτή της κυβέρνησης για την δημόσια παιδεία είναι αντιδραστική και απαράδεκτη. Υποβαθμίζει τα δημόσια σχολεία και τα απαξιώνει αφαιρώντας από αυτά την καλλιτεχνική έκφραση και την κοινωνιολογική σκέψη, μετατρέπει ξανά την μάθηση σε ένα ατελείωτο εξεταστήριο, προωθεί την ιδιωτική παιδεία σε όλες τις βαθμίδες και ειδικότερα κάνει ισάξια και ανώτερα τα λεγόμενα ιδιωτικά πανεπιστήμια που μέχρι πρόσφατα δεν αναγνωρίζονταν καν ως τέτοια. 

Σε μεγάλο βαθμό το αφόρητα νεοφιλελεύθερο και αντιδραστικό νομοσχέδιο για την παιδεία που έφερε ο Μητσοτάκης για ψήφιση σε μέρες πανδημίας, ήταν περίπου αυτό που είχε επιχειρήσει να περάσει ο πατέρας του και είχε φάει τα μούτρα του. 

Το γεγονός ότι το έφερε σε μέρες πανδημίας και ότι έφτασε στο σημείο να θεσπίζει μεγαλύτερο αριθμό μαθητών ανά τάξη όταν η πραγματικότητα απαιτούσε το ακριβώς αντίθετο, δείχνει τον βαθμό αλαζονείας και προστυχιάς της σημερινής κυβέρνησης του. Την ίδια αλαζονεία και προστυχιά είχε και ο πατέρας του. 

Τότε μπορέσαμε να συντρίψουμε εκείνη την αλαζονεία με έναν σκληρό αγώνα διαρκείας που τα έβαλε με θεούς και δαίμονες.

Μια γεύση από το μαθητικό κίνημα του 1990-1991

Οι μαθητικές καταλήψεις της δικής μου γενιάς ήταν μαζικές και λειτουργούσαν όλο το 24ωρο.

Τα βράδια υπήρχαν τουλάχιστον 20 μαθητές που ξενυχτούσαν ή κοιμόντουσαν σε κάθε κατειλημμένο σχολείο. Την μέρα υπήρχαν πάνω από 150. Οι καταλήψεις αποφασίζονταν πλειοψηφικά με ψηφοφορία όλων των μαθητών και μετά από ανοιχτές γενικές συνελεύσεις που ο κάθε μαθητής μπορούσε να πάρει τον λόγο. 

Το σημαντικότερο ήταν το δέσιμο μεταξύ μας μέσα στις καταλήψεις. Δυνατές αγωνιστικές φιλίες όπως και εφηβικοί έρωτες δημιουργούνταν καθημερινά. Συζητούσαμε για τα πάντα και μοιραζόμασταν τα πάντα. Φυσικά δεν έλειπαν τα ευτράπελα, οι χοντράδες και ο τζόγος. Έφηβοι ήμασταν άλλωστε. Όμως δεν ήταν αυτό το κυρίαρχο. Το κυρίαρχο ήταν η αγωνιστικότητα και η αποφασιστικότητα να πάμε αυτό τον αγώνα μέχρι τέλους.

Το μαθητικό κίνημα του 1990-1991 είχε επίσης την τύχη να μην καπελωθεί από κομματικές δυνάμεις. Η ΚΝΕ ήταν τότε διαλυμένη και δεν είχε καμία πραγματική επιρροή στην έναρξη και την εξέλιξη του κινήματος. (Δυστυχώς όταν δεν ήταν διαλυμένη το 1998-1999 σε ένα μεταγενέστερο μαθητικό κίνημα, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ήττα του.)

Τεράστιο ρόλο στο άπλωμα του κινήματος είχαν παίξει οι εβδομαδιαίες πορείες του.

Κάθε βδομάδα από τα τέλη του Νοέμβρη μέχρι τα τέλη Δεκέμβρη οι πορείες ήταν όλο και μεγαλύτερες, όλο και πιο ζωντανές, όλο και πιο αποφασισμένες και αυτό έδινε την ώθηση να συνεχιστούν οι καταλήψεις με ανανεωμένη ορμή και ακμαίο ηθικό.

Επίσης μεγάλο ρόλο στο δυνάμωμα του κινήματος έπαιξαν και τα ανοιχτά συντονιστικά όπου συμμετείχαν μαθητές από όλα τα σχολεία.

Όπως και τώρα έτσι και τότε η κυβέρνηση είχε χρησιμοποιήσει τα δικά της μέσα ενημέρωσης για να συκοφαντήσουν και να σπιλώσουν τον αγώνα. Η εικόνα που καλλιεργούσαν ήταν για αλήτες καταληψίες μαθητές που παίζουν μόνο χαρτιά και κάνουν αδιάκριτα ζημιές στα σχολεία.

Όταν μπήκε το 1991, ο πατέρας Μητσοτάκης κλιμακώσε την σύγκρουση και την καταστολή καλώντας σε ανακαταλήψεις των σχολείων από «αγανακτισμένους πολίτες».

Έσωσε έτσι το σήμα στους τραμπούκους της ΟΝΝΕΔ, την κομματική νεολαία της ΝΔ, να εισβάλλουν στα σχολεία με παλούκια και καδρόνια για να τσακίσουν στο ξύλο τους καταληψίες. 

Στην Αθήνα δεν τόλμησαν να κάνουν πολλά και σε κάποιες περιπτώσεις οι απόπειρες εισβολής τους αναχαιτίστηκαν με γενναιότητα. Αντί να τσακίσουν τους μαθητές καταληψίες τσακίστηκαν οι ίδιοι. Στην Πάτρα όμως η εισβολή σε ένα λύκειο με μπροστάρηδες τους τραμπούκους της ΟΝΝΕΔ Καλαμπόκα και Μαραγκό οδήγησε στην δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα, καθηγητή που είχε πάει να συμπαρασταθεί στους καταληψίες μαθητές.

Αυτό που ακολούθησε ήταν η μεγαλύτερη εξέγερση της μεταπολίτευσης.

Ένα τεράστιο ποτάμι μαθητών πιο οργισμένων και αποφασισμένων από ποτέ πλημμύρισαν όλους τους δρόμους της Ελλάδας. Στην Αθήνα για ένα διήμερο γίνονται οι μεγαλύτερες συγκρούσεις με την αστυνομία. Η ΓΣΕΕ έχει κηρύξει γενική απεργία. Από δακρυγόνο των μπάτσων καίγεται το Κάπα Μαρούσι κοντά στην πλατεία Ομονοίας με 4 νέους νεκρούς. 

Ο κόσμος εξαγριώνεται ακόμη περισσότερο. Πλέον στις συγκρούσεις με τους μπάτσους συμμετέχει ενεργά και η εργατική νεολαία.

Και έτσι ζήσαμε το απίστευτο σε μια χρονιά που παγκόσμια έχει κηρυχθεί η αμετάκλητη νίκη του καπιταλισμού, εμείς να συμμετέχουμε σε μια ασταμάτητη μαθητική εξέγερση που δεν είχε όμοιο της στην ελληνική ιστορία. 

Το κλίμα τότε ήταν από κάθε άποψη επαναστατικό. Στο συντονιστικό των μαθητών μετά το τρομερό διήμερο των συγκρούσεων ακούγονταν οι πιο προωθημένες επαναστατικές απόψεις που αξίωναν από κατάργηση της αστυνομίας μέχρι την ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια. 

Σε αυτές τις συνθήκες ο Μητσοτάκης που ως τότε παρίστανε τον θατσερικό αδιάλλακτο πρωθυπουργό που θα περνούσε τα νομοσχέδια του με κάθε κόστος, υποχωρεί άτακτα, απολύει τον υπουργό του και παίρνει πίσω το νομοσχέδιο του. Δεν θα δημιουργηθούν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Δεν θα υπάρξει point system που θα βαθμολογεί την συμπεριφορά των μαθητών. Κλπ κλπ.

Η νίκη είναι συντριπτική κι όμως είναι τέτοιο το επαναστατικό κλίμα ανάμεσα στους μαθητές που πάλι δεν νιώθουν ικανοποιημένοι με αυτό που κατάφεραν. Οι αριστεροί γονείς τους που έχουν ηττηθεί πολιτικά κι ακόμη κλαίνε για την κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων, μένουν άφωνοι και έκπληκτοι με την δύναμη αυτής της νεολαίας που κατάφερε αυτό που κατάφερε χωρίς καμία πολιτική ή κομματική καθοδήγηση. 

Αργότερα όλη αυτή η ανάταση κι όλη αυτή η ενέργεια είτε θα κατευθυνθεί από τα πάνω σε στημένες εθνικιστικές ιστορίες όπως αυτή του Μακεδονικού, είτε θα σπάσει σε χίλια κομμάτια και θα χαθεί αόριστα. 

Διανύουμε άλλωστε την δεκαετία του 90, την δεκαετία της πολιτικής απάθειας και κυνισμού όπου το μικροαστικό όνειρο για ένα τσιμεντένιο κλουβί και ένα κωλοάμαξο χτίζεται πάνω στον ιδρώτα των νέων μεταναστών εργατών που βιώνουν τον κοινωνικό ρατσισμό. 

Οι καλύτεροι από εκείνο το κίνημα θα συνεχίσουν να το κουβαλούν μέσα τους ενάντια στις πιο αντίξοες απολίτικες συνθήκες, πάντα θυμούμενοι ότι μια μέρα η Εξέγερση δεν ήταν ουτοπία. 

Η παρακαταθήκη εκείνου του ξεχασμένου κινήματος έστω κι έτσι όμως είναι πραγματική όπως θα φανεί τον Δεκέμβρη του 2008 και στο κίνημα των πλατειών του 2011.

Και φτάσαμε μετά από 30 χρόνια σε μια νέα εποχή όπου το καπιταλιστικό όνειρο έγινε εφιάλτης, όπου το ίδιο το σύστημα τους κατέρρευσε από έναν ιό και στηρίζεται πλέον ωμά και αποκλειστικά στην κρατική παρέμβαση για να λειτουργήσει, όπου το ίδιο το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα του έχει αποσταθεροποιηθεί και η οικολογική κρίση έχει αποκτήσει υπαρξιακές διαστάσεις, όπου η ίδια η έννοια της εργασίας έχει χάσει κάθε νόημα σε συνθήκες αυτοματοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης, όπου οι οικονομικές ανισότητες είναι μεγαλύτερες από ποτέ και όπου οι τεχνολογίες και οι μηχανισμοί επιτήρησης και ελέγχου φτιάχνουν ένα αποκρουστικό παγκόσμιο αστυνομικό κράτος με εθνικές παραλλαγές.

Σε τέτοιες δραματικές συνθήκες και εξελίξεις τι μπορεί να διδαχθεί το σημερινό μαθητικό κίνημα από εκείνο που υπήρχε πριν 30 χρόνια; 

Ίσως ένα μόνο πράγμα. Ότι αν οι μαθητές είναι μια γροθιά και αυτό το δείξουν παντού, και στα σχολεία τους και στα συντονιστικά τους και κυρίως στον δρόμο με τακτικές διαδηλώσεις που θα έχουν όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή και ζωντάνια, τότε δεν υπάρχει καμία εξουσία που θα μπορέσει να τους νικήσει. 

Δεν γνωρίζω αν θα δείξουν την αγωνιστικότητα και αποφασιστικότητα που δείξαμε εμείς το 1990, κι αν τελικά το τωρινό κίνημα θα έχει την διάρκεια που χρειάζεται για να καταφέρει μια συντριπτική νίκη.

Η πρώτη τους διαδήλωση έδειξε πολύ καλά δείγματα και θα έχει τεράστιο ενδιαφέρον να δούμε αν η επόμενη θα είναι μαζικότερη ώστε να φανεί ότι υπάρχει κλιμάκωση κι όχι υποχώρηση. 

Συνθήματα πάντως που ακούστηκαν στην μαθητική διαδήλωση όπως:

Για την πανδημία 2 είναι οι λύσεις // αγώνες ταξικοί-χιλιάδες καταλήψεις

Η τηλεκπαίδευση είναι καταστολή // με τις μαθήτριες είμαστε μαζί

Δεν ανοίγουμε οθόνες-συνεχίζουμε αγώνες

Αυτό-αυτό-αυτό είναι σωστό // χιλιάδες καταλήψεις να βάλετε μυαλό

Διορισμοί χιλιάδες, τμήματα μισά // τα ταξικά συμφέροντα βάζουμε μπροστά

Η τηλεκπαίδευση είναι απεργοσπασία // είναι καταστολή κάθε καταληψία

Η τηλεργασία είναι θάνατος // σκατά στην κοινωνία του θεάματος

Στα κλουβιά που χτίζετε δε χωράει κανείς // μάθημα χωρις διάλειμμα να κάνετε εσείς

10 ,100,1000άδες καταλήψεις ενάντια σε έναν κόσμο οργανωμένης σήψης

φανερώνουν υψηλό επίπεδο πολιτικής συνείδησης και δημιουργούν ελπίδες.

Σε κάθε περίπτωση, είτε αυτό το κίνημα φτάσει και ξεπεράσει αυτό του 1990 είτε όχι, αυτή η γενιά των μαθητών κι εδώ και παγκόσμια, θα αποφασίσει ιστορικά για την ίδια την επιβίωση του ανθρώπινου είδους και ολόκληρου του οικοσυστήματος. Όντας η πρώτη γενιά που μεγάλωσε με το ίντερνετ και τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και σε διαρκή οικονομική κρίση και με πολλαπλούς υπαρξιακούς κινδύνους, κρατάει το κλειδί της ιστορίας του μέλλοντος στα χέρια της.

Οι συλλογικοί αγώνες της ή η απουσία αυτών θα κρίνουν σε τι κοινωνία θα ζήσουμε κι αν θα έχουμε βιώσιμο πλανήτη. Θα κρίνουν αν θα ξεπεράσουμε αυτό το φθαρμένο και καταστροφικό σύστημα του χρήματος και της εξουσίας ή αν θα παγιδευτούμε μόνιμα στους μηχανισμούς του σε έναν κατεστραμμένο οικολογικά πλανήτη.

Σε κάθε περίπτωση το δικό μας χρέος, της γενιάς δηλαδή που μεγάλωσε και χάθηκε γενικά και αόριστα, είναι να συμπαρασταθεί άνευ όρων στους αγώνες της.