Έθιμα παλιά, γιορτές που σημάδεψαν πολλές γενιές ανθρώπων και που σήμερα τα συναντάμε να αναβιώνουν μόνο με φολκλορικό χαρακτήρα. Άρωμα άλλων εποχών, αγνών και πιο ανθρώπινων που πάντα θα αναπολούμε όσοι τα ζήσαμε και θα προσπαθούμε να τα μεταφέρουμε όσο πιο πιστά μπορούμε στα παιδιά μας και στις επόμενες γενιές.
Της Ελένης Μπετεινάκη*
O μύθος λέει πως το νερό του μεγάλου πηγαδιού στην Κρήτη κοιμάται κάθε νύχτα μια ώρα μόνο. Είναι η ώρα που η Λάμια, η νεράιδα ή όποιο στοιχειό προσέχει το πηγάδι ησυχάζει. Κι αν κάποιος θέλει τούτη την ώρα να πιεί νερό θα πρέπει να το ξυπνήσει ταράσσοντας το απαλά με το χέρι του, αλλιώς τρομάζει , θυμώνει και του παίρνει τα μυαλά.
Ίσως τελικά να παραμένω ακόμα ρομαντική… Ίσως με την εμμονή μου στις παραδόσεις, στην έρευνα, στη λαογραφία, στα ήθη και έθιμα που δεν υπάρχουν να καταντώ γραφική και κουραστική, όμως πείτε μου στ΄ αλήθεια, τουλάχιστον οι άνθρωποι της γενιάς της δική μου, δεν νοσταλγείτε εκείνα τα όμορφα βράδια στις αυλές των σπιτιών, τις βεγγέρες με διάχυτη παντού τη μυρωδιά του γιασεμιού και του αγιοκλήματος;
Εκείνα τα απογεύματα που μαζεύαμε δεκάρες, εικοσάρια και ίσως οι πιο τυχεροί κανένα πενηνταράκι για το ένα και μοναδικό γλειφιτζούρι με το κοκκοράκι μια φορά την εβδομάδα, συνήθως Σάββατο;
Εκείνα τα καλοκαιρινά βράδια με τον ξάστερο ουρανό, χωρίς φώτα, ξαπλωμένοι στις ταράτσες , κάνοντας όνειρα και πετώντας με την φαντασία στο …άπειρο. Εκείνα τα βράδια με τις μεγάλες φωτιές του Αϊ Γιάννη στα τρίστρατα, τα στοιχήματα, τις « μουζουδιές» στα πόδια και τα πρόσωπα από τον καπνό , με την ξεγνοιασιά που δυστυχώς δεν ζουν πια τα δικά μας παιδιά;
Μου φάνηκε πως είδα την Νεραϊδούσα χθες βράδυ, εκείνη την πανέμορφη νεράιδα του Κάτω Μύλου, που φύλαγε το νερό της νύχτες κι ήταν ανήσυχη πολύ… Είχε αφήσει την πηγή ανοιχτή… ήξερε πως κανείς πια δεν θα ΄ρχοταν με το πήλινο κανάτι του να μαζέψει το «αμίλητο» νερό… Κανένας δεν νοιαζόταν… κανέναν δεν θα πείραζε, να του πάρει τα « μυαλά» για λίγο, να χορέψουν μαζί στο φεγγαρόφωτο…
Πέρασε ο καιρός, μείνανε μόνο οι θύμησες και …οι ιστορίες! Την είδα να χάνεται , σαν λυπημένη σκιά μέσα στη νύχτα και της φώναξα από μακριά…
«Μην νοιάζεσαι …εγώ δεν ξεχνώ!»
Κι άρχισα να θυμάμαι πάλι, πως τούτο το τριήμερο που έρχεται είναι από τα πιο σπουδαία του καλοκαιριού δεμένο με τις πιο δυνατές δοξασίες. Ήλιος, φωτιά, νερό… Τα τρία στοιχειά της φύσης, της ζωής. Εξουσία, δύναμη, φόβος μα και λύτρωση. Δεμένο επίσης με τις πιο μεγάλες γιορτές του χρόνου, που το κόβουν στα δύο… Η 25η Δεκεμβρίου με τη γέννηση του Χριστού και η 24η Ιουνίου με την γέννηση του Ιωάννου του Προδρόμου. Αρχαίες δοξασίες για τη δύναμη της φωτιάς, έθιμα που χάνονται στα βάθη των αιώνων που ακόμα και στις μέρες μας επιμένουν, προσπαθούν να διατηρήσουν την δόξα, τον χαρακτήρα, την έννοια όλων εκείνων που κάποτε αποτελούσαν τις βασικές συνήθειες για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής…
23 του Ιουνίου …
Μέρα χαράς γλεντιού, πειρακτικών μαντινάδων, σατυρικών τραγουδιών. Μέρα άρρηκτα δεμένη με το πιο παλιό έθιμο που θυμόμαστε, αυτό της μεταφοράς του αμίλητου νερού για τον Κλήδονα, γιορτή των αρχαίων προγόνων μας που έχει τις ρίζες της στα Διονύσια εν αγροίς . Αρχή τρίμερων εκδηλώσεων που θέλει τον πιο « σκληρό » μήνα του καλοκαιριού για τον αγρότη λόγω συγκομιδής και αλωνίσματος των σιτηρών, να διαψεύδει το γνωμικό : «Πρωτόλη μήνα δουλευτή δίχως χαρές και γέλια». Σαν αυτή τελείωνε η σκληρή εργασία άρχιζαν την προετοιμασία για τις μεγάλες τελετουργίες με πρώτη πρώτη τις φωτιές του Αϊ Γιαννιού. Μέρα που έπρεπε οι νοικοκυρές να ξεσκονίσουν, να σφουγγαρίσουν για να περιμένουν τις « Τύχες»…
Οι φωτιές της παραμονής του Αϊ Γιάννη .Έθιμο που συναντάται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και με την γέννηση του Ιωάννου του Βαπτιστή . Όπως ήδη γνωρίζουμε από τα κείμενα της εκκλησίας ο Ζαχαρίας και η Ελισάβετ μέχρι τα βαθιά τους γεράματα δεν είχαν παιδιά και με εντολή Κυρίου απέκτησαν τον Ιωάννη. Το απίστευτο αυτό γεγονός ανακοινώθηκε με τα μέσα εκείνης της εποχής ( Φρυκτωρίες) σε όλη την Παλαιστίνη.
Φρυκτωρίες ήταν οι φωτιές που άναβαν από κορυφή σε κορυφή βουνού για τη μετάδοση σημαντικών γεγονότων, όπως αυτό της γέννησης . Από αυτό το γεγονός καθιερώθηκαν οι φωτιές του Αι Γιαννιού καίγοντας στεφάνια και ανθοδέσμες της Πρωτομαγιάς που κοσμούσαν τα μπαλκόνια και τις εισόδους των σπιτιών μέχρι την παραμονή της γιορτής του Αγίου.
Άλλος πάλι θρύλος λέει πως κάποτε μια κοπέλα ξεκίνησε με τη στάμνα της ανήμερα του Αι Γιαννιού λίγο πριν τα μεσάνυχτα να πάει στη βρύση για να φέρει το αμίλητο νερό. Στο γυρισμό της όμως, ξαφνικά την περικύκλωσαν πειρασμοί , για να την τρομάξουν, να την κάνουν να μιλήσει και να χάσει το νερό τη δύναμή του.
-Μίλα γιατί σε σκοτώνουμε! της φώναξαν
Η κοπέλα όμως δεν έβγαλε μηλιά, αλλά από μέσα της παρακάλεσε τον άγιο να τη βοηθήσει. Αμέσως ο Άγιος μαρμάρωσε τους πειρασμούς κι έτσι η κοπέλα τράβηξε τον δρόμο της. Σαν έφτασε στο σπίτι της, έβαλε τα σημάδια στη στάμνα , τη σφράγισε και την άφησε στα κεραμίδια για να κατέβουν οι νεράιδες τη νύχτα ν αγιάσουν το νερό. Την άλλη μέρα μίλησε κι είπε τι έγινε σ΄όλους. Έκαναν το σταυρό τους με το θαύμα του αγίου κι είπαν στο κορίτσι να τους πάει να δουν τους μαρμαρωμένους πειρασμούς .Το κορίτσι επειδή δεν εύρισκε το μέρος γιατί ήταν σκοτάδι , άναβε στο δρόμο φωτιές. Στο μεταξύ αυτοί οι πειρασμοί είχαν ζωντανέψει ξανά κι οι χωρικοί μόλις τους είδαν , τρόμαξαν τόσο πολύ, που το έβαλαν στα πόδια. Όπως έτρεχαν στο δρόμο τους συναντούσαν τις φωτιές και τις πηδούσαν για να μην πέσουν μέσα. Κι έμεινε η συνήθεια από τότε την παραμονή της γιορτής του αγίου να πηδούν την φωτιά με γέλια , γλέντια και γιορτές.
Την ίδια μέρα λοιπόν εκτός από τις φωτιές έπρεπε να μεταφερθεί και το αμίλητο νερό μέσα σε μια στάμνα από τρεις ανατολικές βρύσες ή πηγάδια και από τρεις κοπέλες που τα όνομά τους ήταν Μαρία. Το πηγάδι ή η βρύση έπρεπε να ΄ναι πάνω σε σταυροδρόμι γιατί πίστευαν πως εκεί σύχναζαν οι Νεράιδες ή Νηρηίδες που θα μάγευαν το νερό και θα του έδινα την ικανότητα της μαντικής.
Η προετοιμασία στην συνέχεια ήταν μεγάλη. Η στάμνα τοποθετούνταν στο κεφαλόσκαλο του σπιτιού και μέσα σε μια κρομμυδοπλεχτή Σταύρωναν το νερό μέσα σε μια στάμνα και μέσα έβαζαν το ριζικάρι δηλ. ένα φρούτο οι ελεύθεροι, σύμβολο νεότητας, γονιμότητας και καρποφορίας με το μονόγραμμα τους ή κάρφωναν ένα γαρίφαλο για διακριτικό. Οι παντρεμένοι πάλι είχαν έτοιμο ένα προσωπικό τους αντικείμενο δακτυλίδι ή σκουλαρίκι , σύμβολο ευτυχίας και περιουσιακών στοιχείων για να το ρίξουν μέσα. Μαζί έλεγαν και μια μαντινάδα όπως :
Μήλο ΄βαλα στον κλήδονα για να το ριζικάρω,
Κι αν είναι κισιμέτι μου μικιό μου θα σε πάρω.
Σκέπαζαν την στάμνα με ένα κόσκινο κι από πάνω τοποθετούσαν ένα κόκκινο πανί διάφανο. Το χρώμα αυτό τραβούσε τις Νεράιδες για να μπορούν να δουν μέσα τα ριζικάρια, να τα μαγέψουν χωρίς όμως να μπορούν να τα πάρουν. Έδεναν το ύφασμα γύρω από το λαιμό της στάμνας με πολύχρωμο κρουσσωτό σχοινί και από πάνω τοποθετούσαν ένα κλειδί. Στη συνέχεια τα αφήναν όλη τη νύχτα να αστρονομιστεί ενώ οι κοπέλες παραφύλαγαν ακοίμιστοι φρουροί για να μην πειράξει κανείς τον κλήδονα.
Κάποιες κοπέλες έπαιρναν και την στάχτη που είχε μείνει από το κάψιμο των Μάηδων , την κοσκίνιζαν πίσω από μια ανατολική πόρτα και το πρωί πίστευαν πως πάνω στην κοσκινισμένη σκόνη έβρισκαν γράμματα και εργαλεία σχετικά με το όνομα και το επάγγελμα του μέλλοντος συζύγου τους.
24 Ιουνίου…Γενέθλιος Ημέρα του Ιωάννη Προδρόμου!
Την επόμενη μέρα 24 Ιουνίου πια, ο κλήδονας τοποθετούνταν σε σκιερό μέρος νωρίς το πρωί πριν προλάβει να τον δει ο ήλιος. Η μεγάλη τελετουργία άρχιζε αργά το απόγευμα όταν ο ήλιος « βουτούσε » στην νύχτα. Συγκεντρώνονταν όλοι γύρω από την στάμνα κι ένα μικρό παιδί έβγαζε από μέσα όλα τα ριζικάρια. Όλα ξεκινούσαν με την καθιερωμένη μαντινάδα:
« Ανοίξετε τον κλήδονα στ Αι Γιαννιού τη χάρη
και πουναι καλορίζικος το μήλο του να πάρει ».
…και με μαντινάδες συνεχιζόταν όλη η τελετή μέχρι το τέλος. Ύστερα τα κορίτσια μοιράζονταν το αμίλητο νερό και για τις επόμενες τρεις μέρες έβαζαν λίγο στο στόμα τους και έβγαιναν στο δρόμο ή στα παραθύρια για να ακούσουν ένα ανδρικό όνομα κι ίσως να ήταν αυτό του μέλλοντος συζύγου τους.
Κι οι μαντείες δεν αρκούνταν μόνο στον Κλήδονα. Υπήρχαν κι άλλες μαντικές τεχνικές που χρησιμοποιούσαν τούτη τη μέρα. Η στάχτη από τα καμένα στεφάνια ή κομμάτι από το κόκκινο πανί ή έριχναν βραστό μολύβι στο νερό για να μελετήσουν τα σχήματά του. Σε άλλες περιοχές πάλι σαν περνούσε η ώρα κι ίσως και την επόμενη μέρα, οι κοπελιές έβγαιναν και πήγαινα σε πηγάδια με ένα καθρέφτη μαζί τους μήπως και δουν τη μορφή του νιού που θα έπαιρναν για άνδρα τους. Κι αν δεν είχαν αποτέλεσμα, σαν έρχονταν η νύχτα βαθιά, τα μεσάνυχτα, μόνες πια στην δική τους κάμαρη, γυμνές, μπροστά στον δικό τους καθρέφτη, κοίταζαν κι εκεί στα βάθη του σαν σκιά, έβλεπαν τον ποθητό άνδρα…Εκεί μέσα στην απόλυτη μοναξιά, την νυχτιά και την σιωπή, χωρίς ντροπές ή ενοχές, αλλά με την προσμονή και την επιθυμία…
25 Ιουνίου…
Την άλλη μέρα 25 Ιουνίου πια στις δώδεκα το μεσημέρι ακριβώς πήγαιναν σε πηγάδι που βρισκόταν σε δισταύρι και εκεί έκαναν νέες ευχές. Ρίχνανε μέσα όσο νερό του κλήδονα είχε μείνει και κάθε κοπέλα έστεκε στο χείλος του πηγαδιού κρατώντας έναν καθρέφτη με τρόπο ώστε οι ακτίνες του ήλιου να αντανακλώνται στο νερό, στην επιφάνεια του οποίου σχηματιζόταν το είδωλο του μελλοντικού συζύγου τους.
Έθιμα παλιά, γιορτές που σημάδεψαν πολλές γενιές ανθρώπων και που σήμερα τα συναντάμε να αναβιώνουν μόνο με φολκλορικό χαρακτήρα. Άρωμα άλλων εποχών, αγνών και πιο ανθρώπινων που πάντα θα αναπολούμε όσοι τα ζήσαμε και θα προσπαθούμε να τα μεταφέρουμε όσο πιο πιστά μπορούμε στα παιδιά μας και στις επόμενες γενιές.
«…Θυμάμαι ακόμα τον ήχο του κλήματος από τις φωτιές που έκαιγαν μόλις βράδιαζε στα σταυροδρόμια του χωριού μου, τις σπίθες που πετιόντουσαν παντού. Τις φωνές και τα γέλια όλων μας. Μικρά παιδιά κι είχαμε την έννοια να γυρίζουμε τα σπίτια των νοικοκυραίων και να τους ζητάμε τα μαγιάτικα, ξεραμένα πια, στεφάνια ή κοφίνια και παλιά καλάθια για να τα ρίξουμε στη φωτιά, να γίνει πιο μεγάλη, να φουντώσει να φτάσει η δύναμή της όσο πιο ψηλά γινόταν.
Κι ύστερα παίρναμε σειρά ο ένας πίσω από τον άλλο να πηδήσουμε τρεις φορές ,χωρίς να πατήσουμε κανένα κάρβουνο, να ξορκιστεί το κακό , να χουμε υγεία, να ναι καλή η χρονιά που ζούσαμε ίσαμε τον επόμενο Ιούνη… Κι ύστερα μαζευόμασταν στην αυλή της κυρίας Ειρήνης και με μαντινάδες , με γέλια και με πολλά πειράγματα ξεκινούσε η διαδικασία του Κλήδονα με το αμίλητο νερό του. Δεν καταλαβαίναμε ακριβώς τι γινόταν,μας άρεσε όμως που ήταν μαζεμένοι τόσο πολλοί άνθρωποι εκεί… Ιεροτελεστία μεγάλη κι όλοι πείραζαν τα άλλα κορίτσια που είχαν πάρει μέρος σ΄αυτό το « δρώμενο» έτσι ώστε να τα κάνουν να μιλήσουν ή να γελάσουν … …
Εκείνες όμως περίμενα υπομονετικά και σαν άδειαζε η στάμνα έπαιρναν μια γουλιά νερό, μέσα στο στόμα, «αμίλητο νερό», και έτρεχαν να στηθούν στα παράθυρα ή στην άκρη του δρόμου περιμένοντας να ακούσουν το πρώτο ανδρικό όνομα, ΄που ίσως και να΄ταν ίδιο με τον τυχερό που θα έκαναν ταίρι…. Και μύριζε η αυλή ρίγανη και θυμάρι και ένα σωρό αλλά αρωματικά φυτά.
Την επόμενη μέρα έπρεπε να τα μαζέψουμε όλα να τα αποξηράνουμε για τον χειμώνα γιατί εκτός από του Αι Γιαννιού του Φανιστή και Ριζικάρη εμείς τον φωνάζαμε και Ριγανά για αυτόν ακριβώς το λόγο. … Μικρά παιδιά εμείς, κι όλο αυτό είχε κάτι μαγικό .
Πιστεύαμε στ΄αλήθεια πως από τα σημάδια του Κλήδονα που διάβαζαν μέσα στο νερό οι κοπελιές θα συναντούσαν τον νέο που αγαπούσαν , που ήθελε η ψυχή τους και την επόμενη βραδιά θα φανερωνόταν και βιαζόμασταν να μεγαλώσουμε να πάρουμε μέρος κι εμείς…»**
Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές του Αι Γιάννη απ όσα ξέρεις και μου λες
Απ΄όλα αυτά που ξέρεις και μου λες που΄χουν πεθάνει …(Μάνος Ελευθερίου)
*H Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός
Πηγές :
Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμανωρ
http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/
Τα καλοκαιρινά, Λουκάτος Δ.Σ. Αθήνα 1981
**Λόγια του αέρα, Ελένη Μπετεινάκη, Συλλογή Διηγημάτων, 2014
Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Μέγας Γ.Α. , Αθήνα 1956
Λαογραφικά Αρχανών Κρήτης, Ελ. Ουσταμανωλάκη – Ειρ. Ουσταγιαννάκη , Μορφ.Σύλ.Αρχανών 1969.
Εφημερίδα Καθημερινή
Φωτογραφίες :
Νίκος Ψιλάκης , Χανιά 1999
Κλήδονας στην Κρήτη αναπαράσταση : Γ.Ν. Αικατερινίδης 1980
Πηγή: cretalive.gr
*
*
Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣΟ ΑΙ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ |
1. Η ΥΔΡΟΦΟΡΟΣ, ΤΑ ΡΙΖΙΚΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ Ο Κλήδονας είναι ένα ελληνικό έθιμο που τελείται σήμερα στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του Αγίου Ιωάννου, και ως εξής (στην Κρήτη:
Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι («κλειδώνεται») και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Σε κάποιας κοπέλας το ριζικάρι ο αείμνηστος μαντιναδολόγος Καμινοκωστής, είχε πει την εξής μαντινάδα: Σα μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει τότε και συ θα παντρευτείς να κάμει ο κόσμος χάζι…. (Και η κοπελιά αυτή πράγματι μέχρι σήμερα δεν έχει παντρευτεί!) . Σημειώνεται ότι: 1) Μαντινάδα λέγεται το δίστιχο που εκφράζει κάποιο μήνυμα, μαντάτο, κάτι ως ο χρησμός, διαφορετικά έχουμε απλώς δίστιχο. Η αιτία άλλωστε και για την οποία αφενός όταν ειπωθεί μια μαντινάδα, οι άλλοι προσπαθούν να μαντεύσουν σε ποιο απευθύνεται ή τι μήνυμα περικλείει και αφετέρου άλλο μαντιναδολόγος (αυτός που γράφει μαντινάδες) και άλλο ριμαδόρος ( = αυτός που γράφει δίστιχα, ρίμες). Η μαντινάδα τη δουλεία του τηλέγραφου κάνει πέμπει ο νιος τα σήματα κι η κοπελιά τα πιάνει (Γ. Λέκας, πρόεδρος Κρητών στιχουργών) . Καράβι της παράδοσης είναι η μαντινάδα Και κουβαλά νοήματα, ήθος και νοστιμάδα (Κ. Καλέργης, συγγραφέας) . Απλώς και κατ’ επέκταση «μαντινάδα» λέγεται κάθε δεκαπεντασύλλαβο και ομοιοκατάληκτο δίστιχο που εκφράζει κάποιο συναίσθημα ή δίδει κάποια πληροφορία ή διαπίστωση κ.α. . 2) Οι μαντινάδες είναι απρόσωπος λόγος, δηλαδή δεν φανερώνουν είτε το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται είτε το μήνυμα που περικλείουν (το περιεχόμενό τους) και γι αυτό άλλωστε και καλούνται έτσι, από το μαντεύω – μαντινάδα. 3) Οι μαντινάδες είναι και ο λόγος έκφρασης της μαντικής, του κλήδονα. Δηλαδή οι μαντινάδες είναι αφενός χρησμολογία και αφετέρου κάτι ως οι ψαλμοί στη Θρησκεία. (Περισσότερα βλέπε «Μαντιναδες») . |
2. Ο ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ, ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΑΜετά που θα βγουν όλα τα ριζικάρια από το υδροφόρο αγγείο, η υδροφόρος νεαρά χύνει το νερό του αγγείου μέσα σε ένα πηγάδι σταυρωτά και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί. Το μεσημέρι ή τα μεσάνυκτα οι κοπέλες, ενίοτε και νεαροί, σηκώνουν προσεκτικά το πανί, ώστε να μη δει φως το νερό του πηγαδιού, και βάζουν μέσα το κεφάλι τους. Συνάμα η υδροφόρος με ένα καθρέπτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή του φεγγαριού μέσα στο πηγάδι και οι κοπέλες ρίχνοντας με ειδικό τρόπο μια – μια τα ριζικάρια τους μέσα στο πηγάδι και εκεί στα κύματα του νερού του πηγαδιού οι παριστάμενοι βλέπουν υπερφυσικά ή μεταφυσικά φαινόμενα, τα οποία επεξηγούν μετά οι μεγαλύτερες και μυημένες γυναίκες, όπως επίσης και αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν κ.α.
Λέγεται επίσης ότι ανάλογο με το πρώτο πρόσωπο που θα δουν αυτοί που είχαν σκύψει το πηγάδι μετά που θα βγάλουν έξω το κεφάλι τους, ανάλογο θα είναι και π.χ. το παιδί που θα γεννηθεί, δηλαδή αν δουν άντρα, αγόρι θα είναι το παιδί που θα γεννήσει μια γυναίκα έγκυος, ή το ίδιο όνομα θα έχει εκείνος που θα παντρευτούν κ.τ.λ. . Σημειώνεται ότι: α) Όσοι παρακολουθούν την εν λόγω ιεροτελεστία πρέπει λέει να είναι με αυτοσυγκέντρωση, αλλά και μύηση, γιατί υπάρχουν και μυστικά για την παρούσα ιεροτελεστία. β) Αν το πηγάδι δεν έχει καθάριο και πόσιμο νερό δεν γίνεται να γίνει κλήδονας . |
3. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΛΕΞΗΣ «ΚΛΗΔΟΝΑΣ»Η λέξη «ο κλήδονας» παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών», η οποία αναφέρεται στον Παυσανία (Βοιωτικά), Όμηρο κ.α. Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
. Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «Κλήδωνας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί τη τύχης, εξ ου και οι μαντινάδες: Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι . Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει . Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» (με ήτα) που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία. Άλλο οι λέξεις «κλειδί, κλειδώνω κ.α.» και άλλο οι λέξεις «κληδών, κλήδονας κ.α.» Απλώς και οι δυο ομάδες αυτές των λέξεων έχουν πρόγονο την αυτή ρίζα, την ρίζα «κλε-», πρβ και: «κλείθρον= αττικά κλήθρον», κλείς = ιωνικά κληίς. Παράβαλε επίσης ότι: Κλειώ – κλείζω = εγκωμιάζω (από το κλέος) και κληδών ή κλεηδών ή κληηδών (από το κλέος και άδω) κ.α. = φημί ή καλέω, διαλαλώ, εγκωμιάζω κ.α.. Παράγωγα: κληδονίζω = μαντευομαι, κληδόνισμα = σημείο, οιωνός κ.α.
|
.
.
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΗΔΟΝΑΑΠΟΣΠΕΡΑΣ |
Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκικι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι |
Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη
Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει |
Μήλο ‘βαλα του κλήδονα τρία γαρεφαλάκια
και του καιρού να ‘μια καλά, να βγάλω κυσαράκια |
Σήμερα που ‘ναι τα’ Αι Γιαννιού του Θιου ζητώ μια χάρη
Του χρόνου σαν και σήμερα να γίνουμε ζευγάρι |
Σήμερα που ‘ναι τα Αι Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου
Του χρόνου σαν και σήμερα να σ’ έχω αγκαλιά μου |
Ε Γλυκοπαναγία μου, που ‘σαι στη γειτονιά σου
Ζευγάρισέ το μήλο μου, να σ’ άφτω τα κεριά σου |
Στο όνομα σου ορκίζομαι στο κλήδονα επάνω
αν δεν σε κάνω ταίρι μου καλιά ‘χω να πεθάνω |
Μήλο ‘βαλα στον κλήδωνα κι είναι και μυρωδάτο
Κι αν δεν σε πάρω θα γενεί ο κόσμος άνω κάτω. |
.
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΗΔΟΝΑΣΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ |
Ανοίγουμε τον Κλήδωνα με τ΄ Αϊ Γιαννιού τη χάρηκι όποιος έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει |
Ανοίγουμε τον κλήδονα με του Αγιαννιου τη χάρη
Κι όποιος έχει ριζικό σήμερα να το πάρει. |
Ανοίγουμε τον Κλήδωνα με με τ’ Αι Γιαννιου τη χάρη
Κι όποιος αγάπη έχασε να έρθει να την πάρει |
Έφθασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει
Και κάθε μια το ριζικό στα φανερά ξανοίγει |
Όλοι σταυροκοπιόμαστε στ΄Αϊ Γιαννιού τη χάρη
Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο. Ας έρθει να το πάρει. |
Ανοίξετε τον κλήδονα με τση μυρθιάς το φύλλο
Μαλαματένια πρόσωπα που θάμπωσες τον ήλιο |
Ανοίξετε τον κλήδονα τη χέρα μου να βάλω
να βγάλω το χρυσό αητό το ρήγα το μεγάλο |
Ανοίξετε τον κλήδονα να βγάλουμε τα μήλα
του χρόνου σαν και σήμερα βγάλετε δακτυλίδια |
Ανοίξετε τον κλήδονα να βγει ο χαρισμένος
απου τα κάστρα πολεμά και βγαίνει κερδισμένος |
Βάλε το χέρι κοπελιά, το πρώτο μήλο πιάσε
Που η μοίρα σου χειροκροτεί, ευτυχισμένη να ‘σαι. |
Βγαίνει το μήλο τ’ άρχοντα, του πιο καλού λεβέντη,
Του πρώτου μας παλικαριού στο λούσο και στο γλέντι. |
.
Πηγή: krassanakis.gr
*
*
Ο Κλήδονας και το Αμίλητο Νερό
(του Δημήτρη Σαραντάκου)
Posted on Ιουνίου 23, 2012
wp.me/pPn6Y-dAl
φωτο: BlackMediterraneanPirate
Αναδημοσίευση από το εξαιρετικό & βραβευμένο ιστολόγιο sarantakos.wordpress.com
Το σημερινό είναι το έκτο απόσπασμα από τα “Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια”, το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Δημοσιεύτηκε πριν από καμιά δεκαριά μέρες στο Εμπρός της Μυτιλήνης, την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν για πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στο καλοκαίρι του 1936. Να σημειώσω ότι ο πατέρας μου γράφει “κλείδωνας”, όπως το έγραφαν παλιότερα, προφανώς παρετυμολογώντας από το “κλειδώνω”, αλλά το σωστό σύμφωνα με όλα τα λεξικά είναι “κλήδονας” (από το αρχαίο ‘κληδών’).
*

Κώστας είπε
17 Απριλίου, 2012 στις 11:52
Καλημέρα και χρόνια πολλά σε όλους!
«Τον κλείδωνα τον έφερε η Μαίρη, η μεγαλύτερη από τις κόρες του λιμενικού.»
Πράγματι, όπως διαβάζω αυτή τη στιγμή στον Κύκλο του χρόνου των Θεοδωσίου-Δανέζη, σ. 83, «το κορίτσι που φέρνει το αμίλητο νερό κατά προτίμηση λέγεται Μαρία, αλλά ούτως ή άλλως Μαρία το καλούν».
Νέο Kid Στο Block είπε
Παραλλαγή (σοφτ κοορ):-)
Το κουτί δεν ειν’ αρνί
να το βάλεις στο παχνί!
το κουτί θέλει παιγνίδια
με τον σούτσο και τ’ αντίδια!
LandS είπε
[…] Για τον κλήδονα έμαθα στα τριάντα μου όταν παντρεύτηκα. Η κυρά μου τον είχε ανοίξει χρόνια πριν, στην Αγιά Σοφιά κάτω από τα Μανιάτικα στον Πειραιά και μου τον διηγήθηκε όταν γνωριστήκαμε. Εκεί φαίνεται ότι τον άνοιγαν λίγο παραλλαγμένα από ότι μας τον διηγείται ο Δ.Σ. Συγκεκριμμένα, τα κορίτσια κρατούσαν το στόμα τους κλειστό αφού το είχαν γεμίσει με το αμίλητο νερό από το κανάτι- τον Κλήδονα, και έκαναν βόλτες στη γειτονιά, μέχρι να ακούσουν ένα ανδρικό όνομα, που θα ήταν και το όνομα του άντρα που θα έπαιρναν.
Η δικιά μου ισχυρίζεται ότι άκουσε το όνομά μου, και ότι το ίδιο έπαθε και η κολλητή της. Γιαυτό (λέει) μου το διηγήθηκε.
Τα αθυρόστομα τραγούδια, τα πραματάκια στο κανάτι κλπ. όλα τα ίδια.
Immortalité είπε
Για τον κλήδονα μου είχε πει η μαμά μου η οποία τον είχε ανοίξει και αυτή, κοπέλα στον καιρό της που λένε και στο χωριό.
Είχε πάει μαζί με ένα άλλο κορίτσι που μένανε ψυχοκόρες στο ίδιο σπίτι στην πόλη για να πάνε στο Γυμνάσιο.
Το σημάδι τους έπεσε δίπλα δίπλα και και φύγανε και οι δύο μαζί αλλά από διαφορετικό δρόμο, βόλτα στα δρομάκια να δούνε τι όνομα θ’ ακούσουν. Η άλλη κοπέλα τα είχε ήδη μπλέξει με τον μετέπειτα άντρα της, η μαμά μου ήταν πιο φρόνιμη .
Άκουσε λοιπόν η άλλη μια μάνα να φωνάζει το κοπέλι της με το όνομα του φίλου της και γύρισε πίσω ολόχαρη.
Η μάνα μου έκανε αλογύρα το χωριό και όπως γύριζε έπεσε πάνω την ίδια μάνα που ξαναβγήκε να φωνάξει το ίδιο παιδί.
Παντρεύτηκαν και οι δύο άντρες με το ίδιο όνομα…
Εμένα με είχε σταυρώσει κάποτε να πάω αλλά ήμουν ερωτευμένη μ’ ένα συμμαθητή μου με σπάνιο όνομα και φοβόμουνα μην δεν το ακούσω και δε με σύβασε
Όσες ιστορίες έχω ακούσει, πάντα ο κλήδονας έβγαινε…
Κώστας είπε
«Αυτό το κλείδωμα η χριστιανική παράδοση θεωρεί ότι γίνεται –αφού ο κλήδονας σχετίζεται με τον Αϊ-Γιάννη– σε ανάμνηση του γεγονότος ότι το στόμα και η ομιλία του ιερέα Ζαχαρία, πατέρα του Ιωάννη του Προδρόμου, ήταν “κλειδωμένα” από τη σύλληψη μέχρι τη γέννηση του γιου του.» (Θεοδοσίου – Δανέζης, «Ο κύκλος του χρόνου», σ. 83)
Καλαχώρας Λεώνικος είπε
[…] Το μόνο που είχα ακούσει για τον Κλείδωνα, τα ειρωνικά ‘το έμαθε στον κλείδωνα, το είπε ο κλείδωνας’ χωρίς να ξέρω τίποτα γι’ αυτήν την υπέροχη ιεροτελεστία. Ήξερα επίσης τη φράση ‘ήπιε τ’ αμίλητο νερό’ απλώς συνώνυμη με το ‘την έπιασε μουγκαμάρα’. Σε ρωτάω! Το αμίλητο νερό ήπιες; Εν τούτοις στον κλείδωνα, απ’ ότι κατάλαβα, δεν το πίνουν, απλώς το βάζουν στο κανάτι.
Αρκεσινεύς είπε
Στο χωριό μου τον κουβά με το νερό του κληδονά (έτσι τον λέμε) τον ανέβαζαν στην ταράτσα για να τον βλέπουν όλη νύχτα τ΄ άστρα.
Ενα τραγουδάκι σεμνό:
Αν τόξερε η μάνα σου πως αγαπάς τα σύκα,
θα σου φυτέψει μια συκιά στου κώλου σου την τρύπα.
Κώστας είπε
@Καλαχώρας Λεώνικος, 26 : «Εν τούτοις στον κλείδωνα, απ’ ότι κατάλαβα, δεν το πίνουν, απλώς το βάζουν στο κανάτι»
Παραθέτω ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο των Θεοδοσίου και Δανέζη που ανέφερα και πιο πάνω: «Συνήθως, μετά την τέλεση του εθίμου, και αφού έχει δύσει ο Ήλιος, οι κοπέλες βάζουν μια γουλιά στο στόμα τους και το κρατούν. Έτσι μπουκωμένες βγαίνουν στον δρόμο ή περιμένουν στο παραθύρι τους. Λέγεται ότι όποιο αντρικό όνομα ακούσουν πρώτο, αυτό θα είναι και το όνομα του συζύγου τους.»
Κώστας είπε
@Αρκεσινεύς, 29: «Στο χωριό μου τον κουβά με το νερό του κληδονά (έτσι τον λέμε) τον ανέβαζαν στην ταράτσα για να τον βλέπουν όλη νύχτα τ΄ άστρα.»
Αυτό γίνεται για δεχτεί ο κλήδονας τη μαγική επίδραση των άστρων, να «ξαστριστεί» και να «αστρονομιστεί».
-
Αρκεσινεύς είπε
17 Απριλίου, 2012 στις 21:53Δυο είναι τα δρώμενα στις 23 Ιουνίου: ο κλήδονας που ολοκλήρώνεται την επόμενη μέρα και οι φωτιές του Αϊ-Γιάννη του Φανιστή.
Ας θυμηθούμε και τη φράση “Αυτά τα λένε στον κλήδονα”. -
Αρκεσινεύς είπε
17 Απριλίου, 2012 στις 22:00[…] Οι αρχαίοι είχαν τη μαντική “από κληδόνων” Παυσανίας,9,11,7
Αρκεσινεύς είπε
[…] Ο Πολίτης κάπου στα “Λαογραφικά σύμμεικτα” γράφει πως σε κάποια μέρη τα άστρα τα λένε σημάδια.
Immortalité είπε
@33 & 37 Η γιαγιά από τον πατέρα μου έλεγε ότι τα ρούχα των παιδιών δεν πρέπει να τ’ αφήνεις απλωμένα τη νύχτα γιατί αστρίζονται. Καταλάβαινα ότι τα έβλεπαν τα άστρα και οι νεράιδες και οι ξωθιές και γενικά τα πέρα του κόσμου τούτου πλάσματα και τα μάγευαν και μπορεί να παίρναν και τη μιλιά των παιδιών. […]
Αρκεσινεύς είπε
Ένας τρόπος για να προβλέψουν το μελλοντικό τους σύζυγο τα ανύπαντρα κορίτσια ήταν η χρήση του τυχαίου λόγου λ.χ. η ανυφάντρα (αλεφαντού στ’ αμοργιανά) κρατώντας πίσω της το γκάρδιο έβγαινε έξω και ανάλογα τα πρώτα λόγια που άκουγε καταλάβαινε αν είναι καλό ή όχι να προχωρήσει με το νεαρό που ακούγεται γι΄αυτή.
Stazybο Hοrn είπε
Το νερό που κοιμάται, Οι πύλες του Ουρανού, Αη Γιάννης Φανιστής και Ριζικάρης και Η νύχτα του Κλήδονα στην Ίο, κλπ.
Πηγή: sarantakos.wordpress.com (17 Απριλίου, 2012)
*
*
Reblogged στις agelikifotinou.