Σεπτεμβριανά: Πόλη-6 & 7 Σεπτεμβρίου 1955

http://wp.me/pPn6Y-gXW

Φωτογραφίες από τα γεγονότα εδώ

Οι κύριοι στόχοι των Σεπτεμβριανών

Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 -εξ ου και η ονομασία- που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών -πλην όμως Τούρκων υπηκόων- καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, νεκροταφεία, δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στην συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια τη τουρκική κυβέρνηση. Πραγματική αιτία του πογκρόμ αυτού ήταν η εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος, η συγκυρία του οποίου μεθόδευσε την προβοκάτσια.

Τα «Σεπτεμβριανά» αποτελούν ένα μέρος ενός μακρύ καταλόγου διώξεων κατά αλλοθρήσκων μειονοτήτων που μπορεί να ξεκίνησαν περί τα τέλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πλην όμως εντάθηκαν από την εποχή των Νεοτούρκων και ύστερα.

.

Περιεχόμενα

• 1. Η πορεία της ελληνικής μειονότητος της Κωνσταντινούπολης κατά την περίοδο 1923 – 1947
• 2. Η αναγέννηση της ελληνικής μειονότητας κατά τα έτη 1947 – 1955
• 3. Οι πρώτες ενδείξεις της επερχομένης θύελλας
• 4. Τα προηγηθέντα των γεγονότων της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955
• 5. Το ανθελληνικό πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955
• 6. Η οικονομική πτυχή των ταραχών
• 7. Η αντίδραση της ελληνικής Κυβέρνησης
• 8. Η αντιμετώπιση των χαμηλόβαθμων πρωταγωνιστών των επεισοδίων από την τουρκική δικαιοσύνη
• 9. Η τύχη των πρωταιτίων του πογκρόμ
• 10. Βιβλιογραφία
• 11. Εξωτερικοί σύνδεσμοι

.

1. Η πορεία της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης κατά την περίοδο 1923 – 1947

To 1927, τρία χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, η ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης περιοριζόταν στις 100.000 περίπου άτομα, συν άλλες 26.000 Έλληνες πολίτες, ενώ κατά το 1924, μερικούς μήνες μετά την υπογραφή της συνθήκης ο ελληνικός πληθυσμός της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης υπολογιζόταν σε 298.000 άτομα. Όσοι Έλληνες παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη υποτίθεται ότι προστατεύονταν από διάφορες πρόνοιες της συνθήκης.

Από την επομένη, όμως, της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης, η Τουρκία άρχισε να περιορίζει τα δικαιώματα που παρείχε στους Έλληνες η συνθήκη, καταπατώντας με απροκάλυπτο τρόπο διάφορα άρθρα της και ασκώντας, παντοιοτρόπως, ποικίλες πιέσεις στους μειονοτικούς και στο ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Και όλα αυτά χωρίς να υπάρξει ουδεμία αντίδραση από το ελληνικό κράτος, πλην ελαχίστων περιπτώσεων.

Ενδεικτικά και πολύ περιληπτικά αναφέρονται μερικά μόνο από τα μέτρα που έλαβε το τουρκικό κράτος κατά των Ελλήνων μειονοτικών:

κατά καιρούς αυθαίρετες απελάσεις ομογενών και δη σημαινόντων προσώπων,

απαγόρευση εξασκήσεως πολλών επαγγελμάτων σε Έλληνες,

κατασχέσεις περιουσιών,

επεμβάσεις στις εκλογές των ομογενειακών ιδρυμάτων,

παρεμβολή διαφόρων προσκομμάτων στην ομαλή οργάνωση και λειτουργία των εκπαιδευτηρίων

και ένα σωρό άλλα.

Αποκορύφωμα της τουρκικής εχθρικής πολιτικής κατά της ελληνικής μειονότητας ήταν η στρατολόγηση είκοσι κλάσεων ομογενών, ηλικίας 25 – 45 ετών, το 1941 και η αποστολή τους σε νέα «τάγματα εργασίας» (amele taburlarι), με σκοπό την πραγματοποίηση εκχιονισμών, εκβραχισμών και έργων οδοποιίας στα βάθη της Τουρκίας, υπό άθλιες καιρικές συνθήκες. Όλα αυτά μετά την πλήρη επιβολή της τριπλής γερμανο-ιταλο-βουλγαρικής κατοχής στην Ελλάδα.

Τέλος, το εξοντωτικότερο μέτρο κατά της ομογένειας υπήρξε η περιβόητη «φορολογία περιουσίας» (varlιk vergisi) – ‘βαρλίκι’ για τους ντόπιους Κωνσταντινοπολίτες.

Σύμφωνα μ’ αυτόν το νόμο, οι τουρκικές αρχές, με αυθαίρετο τρόπο, όρισαν για τους μειονοτικούς φόρο, που έφθανε να είναι διπλάσιος ή και τριπλάσιος της συνολικής αξίας της περιουσίας τους. Σε περίπτωση που ο φορολογούμενος δεν κατέβαλλε τον φόρο εντός δεκαπέντε ημερών, οι έφοροι είχαν δικαίωμα να κατάσχουν κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία του. Αργοπορία τριάντα ημερών σήμαινε τον εκτοπισμό των ‘οφειλετών’ σε ειδικά στρατόπεδα και εκτέλεση καταναγκαστικών έργων.

Αποτέλεσμα αυτού του νόμου υπήρξε η δήμευση πολλών περιουσιών (αφού οι ομογενείς κλήθηκαν να πληρώσουν μέχρι και δεκαπλάσια από τα νομίμως αναλογούντα σ’ αυτούς – σε αντίθεση με τους Τούρκους, που πλήρωναν συμβολικά ποσά) ή η πώλησή τους σε Τούρκους έναντι ευτελέστατων ποσών.

Επίσης, πάρα πολλοί Έλληνες οδηγήθηκαν στην Ανατολία για καταναγκαστικά έργα. Πολλοί εξ αυτών πέθαναν από τις κακουχίες, ενώ όσοι σώθηκαν επέστρεψαν σε άθλια κατάσταση στις αρχές του 1944, και όταν πλέον άρχισε να διαφαίνεται στον ορίζοντα η ήττα της ναζιστικής Γερμανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βάσει αυτού του νόμου η ελληνική ομογένεια, αν και αποτελούσε λιγότερο από το 0,5% του συνολικού πληθυσμού της Τουρκίας, κλήθηκε να πληρώσει το 20% του συνολικού ποσού του φόρου.

Γενικά, η τουρκική κυβέρνηση, με τα μέτρα που έλαβε εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης έπληξε καίρια τους κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς θεσμούς της ελληνικής μειονότητος.

Μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και ιδίως μετά το 1947, η Τουρκία αναγκάστηκε να χαλαρώσει τα μέτρα κατά της ελληνικής μειονότητας, καθ’ ότι η Ελλάδα βρέθηκε με το μέρος των νικητών του πολέμου, ενώ η Τουρκία είχε τηρήσει ευμενή ουδετερότητα προς την ναζιστική Γερμανία και βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση, ιδίως έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Εξάλλου, μετά την δημιουργία του Ν.Α.Τ.Ο. και την ένταξη της Τουρκίας και της Ελλάδας στον οργανισμό αυτό το 1952, οι σχέσεις των δύο χωρών έγιναν αρκετά πιο φιλικές.

.

2. Η αναγέννηση της ελληνικής μειονότητας κατά τα έτη 1947 – 1955

Μετά το 1947 βλέπουμε την ελληνική ομογένεια να αναδιοργανώνεται και να ανακάμπτει, εκμεταλλευόμενη μια αναπάντεχη χαλάρωση των ασφυκτικών όρων και συνθηκών της πολιτικής ζωής στην Τουρκία.

Σ’ αυτό συνέτεινε η ίδρυση και λειτουργία κομμάτων εκτός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, που είχε ιδρύσει ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Μετά το 1946, όταν κατ’ ουσίαν διεξάχθηκαν οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές, τα δύο μεγάλα κόμματα (Ρ.Λ.Κ. του Ισμέτ Ινονού και Δημοκρατικό Κόμμα των Τζελάλ Μπαγιάρ και Αντνάν Μεντερές) έπρεπε να προσεταιρισθούν τις ψήφους των ομογενών.

Ο τρόπος δε με τον οποίο ήταν εγκατεστημένοι οι Έλληνες κατά περιοχές στην Κωνσταντινούπολη -που τότε δεν αριθμούσε πάνω από ενάμισι εκατομμύριο κατοίκους- και το τότε εκλογικό σύστημα, επέτρεπαν και την εκλογή μειονοτικών βουλευτών στην Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Μέσα σε μια οκταετία περίπου, και παρά τους οποιουσδήποτε περιορισμούς, η ελληνική κοινότητα κατόρθωσε να αναδιοργανώσει σε νέα βάση τους διάφορους πολιτιστικούς και αθλητικούς συλλόγους, ανασυγκρότησε τα νοσοκομεία και τα φιλανθρωπικά της ιδρύματα και αναβάθμισε την λειτουργία των σχολείων, με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί μέσα σε λίγα χρόνια ο αριθμός των μαθητών. Οι 106 ελληνικές κοινότητες και τα διάφορα ιδρύματα, που διέθεταν νόμιμο καταστατικό, υπάχθηκαν (προς καλύτερο συντονισμό και μεγαλύτερη συνεργασία) στις κεντρικές εφορίες των τριών περιοχών με τον μεγαλύτερο ελληνικό πληθυσμό: του Σταυροδρομίου, του Γαλατά και της Χαλκηδόνας.

Ένας άλλος τομέας, στον οποίο σημείωσε εντυπωσιακή πρόοδο η ελληνική κοινότητα, ήταν ο οικονομικός. Εκμεταλλευόμενοι οι ομογενείς την απαλλαγή των ομογενειακών ιδρυμάτων από τον κρατικό έλεγχο, την χαλάρωση των μέτρων της τουρκικής κυβέρνησης, τα οποία στρέφονταν ευθέως κατά των περιουσιών και των επιχειρήσεών τους, αλλά και τους νέους νόμους που επέτρεπαν και σε Έλληνες επιχειρηματίες να συμμετέχουν στις διάφορες αμερικανικές επενδύσεις, κατόρθωσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα να ανακτήσουν ακόμη και περιουσίες που τους είχαν αφαιρεθεί με το varlιk vergisi, να προοδεύσουν οικονομικά και να αναδειχτούν σε σημαντικότατο οικονομικό παράγοντα της οικονομικής ζωής της Κωνσταντινούπολης.

Όλα τα πιο πάνω, βέβαια, και κυρίως η οικονομική ανάπτυξη της ομογένειας, επέτειναν τα ήδη έντονα εχθρικά αισθήματα της κυβέρνησης Μεντερές και των εξαθλιωμένων Τούρκων μουσουλμάνων της Κωνσταντινούπολης εναντίον των ομογενών.

.

3. Οι πρώτες ενδείξεις της επερχομένης θύελλας

Ενώ η κυβέρνηση Μεντερές είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνει μια σαφώς πιο εχθρική στάση έναντι της μειονότητας, προβάλλοντας διάφορα προσκόμματα στις ελληνικές κοινότητες, που επιζητούσαν να ανακτήσουν τις χαμένες περιουσίες τους, ξεκίνησε να επεξεργάζεται ένα μέτρο, το οποίο ονομάστηκε «Γενικοί Κανονισμοί». Οι κανονισμοί αυτοί είχαν στόχο να αντιμετωπίσουν τα μειονοτικά προβλήματα στο σύνολό τους και κρατήθηκαν μυστικοί για καιρό.

Εκείνο, όμως, που έδωσε την ευκαιρία όχι μόνο στην κυβέρνηση, αλλά και στον τύπο και στον τουρκικό όχλο να στραφεί απροκάλυπτα εναντίον των Ελλήνων ήταν η ανακίνηση του Κυπριακού ζητήματος από τον Στρατάρχη Παπάγο το 1954.

Με την υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία ενεπλάκη ενεργά στο Κυπριακό ζήτημα, θέτοντας θέμα αν όχι επιστροφής της νήσου στην ίδια, τουλάχιστον διχοτόμησης, για την προστασία, δήθεν, της μουσουλμανικής μειονότητας*, η οποία βαφτίστηκε ‘τουρκική’ και αναβαθμίστηκε σε ‘κοινότητα’.

*(βλέπε Θράκη 2013, έτσι ξεκινάνε αυτά τα σκηνικά & διχάζουν τους λαούς που συνυπάρχουν -αλλά και συμβιώνουν- για αιώνες ολόκληρους)

Με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρνησης ιδρύθηκαν και ενισχύθηκαν οικονομικά διάφορες «εθνικές» οργανώσεις, που βρίσκονταν υπό τον άμεσο έλεγχό της. Οι οργανώσεις αυτές επρόκειτο να έχουν ενεργό συμμετοχή σε «λαϊκές» και «αυθόρμητες» διαδηλώσεις** υπέρ των Τουρκοκυπρίων και εναντίον των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης. Η κυριότερη οργάνωση ήταν η «Κιbrιs Türktür Cemiyeti» [ΚΤC – Οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική» με ιδρυτή τον ντονμέ (=απόγονο εξισλαμισμένων Εβραίων)] Χικμέτ Μπιλ.

**(βλέπε Λιβύη 2011, Αίγυπτος 2012-2013, Συρία 2013…)

Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο δύσκολη για τους Έλληνες με την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνος της Ε.Ο.Κ.Α. την 1η Απριλίου 1955. Ο τύπος δημοσίευε εμπρηστικά άρθρα, στηλιτεύοντας τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, επειδή δεν καταδίκαζε δημοσίως τον αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α., διέσπειρε ψευδείς ειδήσεις περί δήθεν εράνων που διεξήγαν οι ομογενείς υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων της Κύπρου και περί επικείμενης γενικής σφαγής που περίμενε τους Τουρκοκυπρίους στις 28 Αυγούστου 1955.

Στις 24 Αυγούστου, εξάλλου, ο Α. Μεντερές προέβη σε εμπρηστικές δημόσιες δηλώσεις ενώπιον υπουργών, βουλευτών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων, υιοθετώντας όλα τα μυθεύματα εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και της Κύπρου. Όλα αυτά ήταν επόμενο να ερεθίσουν ακόμα περισσότερο τον τουρκικό όχλο.

Στις 28 Αυγούστου συνέβη ένα γεγονός, το οποίο μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε το προανάκρουσμα των όσων επρόκειτο να ακολουθήσουν. Την ώρα της Λειτουργίας είκοσι Τούρκοι, υπό τα απαθή όμματα της αστυνομίας, όρμησαν και λεηλάτησαν τις εκκλησίες Παναγίας Νεοχωρίου και Αγίων Ταξιαρχών Στένης.

Εν τω μεταξύ είχε συγκληθεί, στις 29 Αυγούστου, στο Λάγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου η Τριμερής Διάσκεψη μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδος και Τουρκίας, στην οποία παρέστη τουρκική αντιπροσωπία υπό τον Υπουργό Εξωτερικών Φ. Ρ. Ζορλού.

.

4. Τα προηγηθέντα των γεγονότων της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955

Στις 3 Σεπτεμβρίου η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στην Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις ζήτησε ως «ενθύμιο», διότι την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία.

Τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του Τουρκικού Προξενείου, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε τζάμια στην παρακείμενη «οικία του Κεμάλ». Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη αργότερα στην δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στην νήσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.

Στις 4:00 το απόγευμα η τουρκική εφημερίδα İstanbul Ekspres κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου φρικτά παραποιημένες, με τρόπο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του πατέρα των Τούρκων είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των  οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών πρωτοφανούς αγριότητας στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955″.

.

5. Το ανθελληνικό πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955

Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί κάθε τι το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι «αγανακτισμένοι» Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικότατα και με απόλυτη μυστικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, ενώ πολλοί απλοί Τούρκοι ασφαλώς δεν ενέκριναν τα όσα διεπράχθησαν εναντίον των Ελλήνων, εν τούτοις, ουδείς Τούρκος πρόδωσε λεπτομέρειες του σχεδίου σε Ρωμιό φίλο του, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου γενικώς και αορίστως ανέφεραν για «κάτι άσχημο που επρόκειτο να συμβεί εκείνες τις ημέρες».

Το σχέδιο είχε αρτιότατα οργανωθεί, αφού μέρες ή και βδομάδες πριν στρατολογήθηκαν άτομα από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη – εκτός των Κωνσταντινουπολιτών Τούρκων, μεταφέρθηκαν με σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεία και πλοία, εφοδιάστηκαν με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ενώ παρασχέθηκαν τροφή και κατάλυμα στους επίδοξους ταραχοποιούς, για μία ή δύο ημέρες . Ακόμη συντάχθηκαν οι κατάλογοι των επικείμενων στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη στιγμή τα ελληνικά κτήρια. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και στρατιώτες με πολιτικά που θα λάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα κατηύθυναν το πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν τον ρόλο των ειρηνοποιών.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της 12ης Αυγούστου 2008 της εφημερίδας Ραντικάλ, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον μηχανισμό που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου.

Οι πρώτες συγκεντρώσεις και ομιλίες ξεκίνησαν κατά τις 4:30 το απόγευμα, ενώ οι πρώτες ταραχές πρέπει να ξεκίνησαν γύρω στις 5:30. Φυσικά, η ώρα έναρξης των τουρκικών επιθέσεων ποίκιλλε από συνοικία σε συνοικία. Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων και των περιουσιών τους έλαβαν χώρα και στην ευρωπαϊκή και στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, αλλά και στα νησιά Χάλκη και Πρίγκηπος, από Τούρκους που μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια.

Με στρατιωτική πειθαρχία κινούμενος ο τουρκικός όχλος, ο οποίος ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες άτομα, κινήθηκε κατά παντός του ελληνικού. Μέσα σε εννέα περίπου ώρες (διότι σε πολλά σημεία οι βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου μετά τα μεσάνυχτα) καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι επίθεση δέχτηκαν και ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.

Τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται από τους κύκλους της ομογενείας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, για ευνόητους λόγους.

Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.

.

6. Η οικονομική πτυχή των ταραχών

Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, αφού τα σπίτια και οι περιουσίες των περισσότερων Ελλήνων και τα ιδρύματα της ομογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες Έλληνες έμειναν κυριολεκτικά μόνο με τα ρούχα που φορούσαν, αφού στα σπίτια τους καταστράφηκαν με πρωτοφανή μανία ή εκλάπησαν τα πάντα• από οικιακά σκεύη και τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες και ακριβά κοσμήματα. 8.700 περίπου άτομα έμειναν άνεργα, αφού οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονταν είχαν καταστραφεί.

Αν και οι πρώτες εκτιμήσεις τουρκικών και ξένων τραπεζών μιλούσαν για ζημιές της τάξης του ενός ή δύο δισεκατομμυρίων τουρκικών λιρών, τον Φεβρουάριο του 1956 η τουρκική κυβέρνηση μείωσε κατά πολύ το ποσό, υπολογίζοντας τις συνολικές ζημιές σε 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δηλ. περίπου 25 εκατομμύρια δολάρια.

Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υπολόγισε ότι μόνο οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια δολάρια της εποχής. Βρετανοί διπλωμάτες υπολόγισαν τις ζημιές σε περίπου 200 εκατομμύρια δολλάρια, ενώ σύμφωνα με εκτίμηση της ελληνικής κυβερνήσεως οι ζημιές ανέρχονταν σε 500 εκατομμύρια δολλάρια. Ο Γάλλος συγγραφέας και καθηγητής στην Σορβόννη Francois Crouzet στο βιβλίο του Le Conflit de Chypre (Η διένεξη της Κύπρου) υπολογίζει τις ζημιές σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής, δηλαδή πολύ περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου σημερινών (2008) δολαρίων.

Από το ποσό που υπολόγισε και ενέκρινε η τουρκική κυβέρνηση κατέβαλε τελικά ποσό μικρότερο των 10 εκατομμυρίων Λ.Τ., και μάλιστα ύστερα από πολλούς μήνες, όταν η αξία της τουρκικής λίρας είχε υποτιμηθεί δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν αποζημιώσεις μικρότερες του 1% της αξίας των καταστροφών.

Πάρα πολλοί δικαιούχοι δεν εισέπραξαν καμία απολύτως αποζημίωση, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις επιχειρηματιών που, ενώ έχασαν τα πάντα – και άρα είχαν ζημιά την χρονιά εκείνη – υποχρεώθηκαν να πληρώσουν και φόρο κερδών.

.

7. Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβέρνησης

Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβερνήσεως στα γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 υπήρξε από χλιαρή έως ανύπαρκτη. 

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλ. Παπάγος νοσούσε βαρύτατα και ουσιαστικά η κυβέρνηση ήταν ακέφαλη.

Από την άλλη, υπήρξαν έντονες συμμαχικές πιέσεις, ιδίως από τον Αμερικάνο Υπουργό Εξωτερικών Τζων Φόστερ Ντάλλες, ο οποίος κάλεσε και τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να συμφιλιωθούν.

Μετά την ανάδειξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πρωθυπουργία στις 6 Οκτωβρίου 1955 και την αποχή της Ελλάδας από γυμνάσια του Ν.Α.Τ.Ο. στην Μεσόγειο, η Άγκυρα υποχρεώθηκε να αποδώσει μια στοιχειώδη ηθική ικανοποίηση στην Ελλάδα. Στις 24 Οκτωβρίου τίμησε σε ειδική τελετή στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. στην Σμύρνη την ελληνική σημαία, την οποία ύψωσε ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών. Σημειώνεται δε ότι, ταυτόχρονα με την έναρξη των ανθελληνικών γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη, ο τουρκικός όχλος στην Σμύρνη επιτέθηκε και κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, που λειτουργούσε στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών, λεηλάτησε τα σπίτια τους, ενώ προπηλάκισε αρκετούς απ’ αυτούς.

.

8. Η αντιμετώπιση των χαμηλόβαθμων πρωταγωνιστών των επεισοδίων από την Τουρκική Δικαιοσύνη

Μετά τις ανθελληνικές ταραχές η Τουρκική Κυβέρνηση προσπάθησε να επιρρίψει την ευθύνη της οργάνωσης των επεισοδίων σε «κομμουνιστές πράκτορες», ενώ η αστυνομία συνέλαβε 3.151 άτομα. Τελικά, παρέμειναν υπό κράτηση τεσσάρων έως έξι μηνών 17 άτομα: εννέα μέλη της Kιbrιs Türktür, έξι φοιτητές και δύο συντάκτες της İstanbul Ekspres. Στην δίκη που ακολούθησε δικάστηκαν και έξι μέλη του παραρτήματος Σμύρνης της Kιbrιs Türktür.

Στις 24 Ιανουαρίου 1957 το Ποινικό Δικαστήριο Κωνσταντινούπολης αθώωσε και τους 23 κατηγορούμενους.

.

9. Η τύχη των πρωταιτίων του πογκρόμ

Από τα μέλη της κυβέρνησης Μεντερές, συμμετοχή στην διοργάνωση του ανθελληνικού πογκρόμ φαίνεται να είχαν -εκτός από τον ίδιο τον πρωθυπουργό- οι Μαχμούτ Τζελάλ Μπαγιάρ, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Μεχμέτ Φουάτ Κιοπρουλού, πρώην Υπουργός Εξωτερικών, Φατίν Ρουστού Ζορλού, Υπουργός Εξωτερικών, Ναμίκ Γκεντίκ, Υπουργός Εσωτερικών, Ετχέμ Μεντερές, Υπουργός Αμύνης και Φαχρεττίν Κερίμ Γκιοκάυ, βαλής (κυβερνήτης) της Κωνσταντινουπόλεως.

Στις 27 Μαΐου 1960 ομάδα αξιωματικών υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ κατέλαβε την εξουσία και οδήγησε σε δίκη 592 μέλη και συνεργάτες του Δημοκρατικού Κόμματος. Πολλοί απ’ αυτούς δικάστηκαν σε περισσότερες από μία δίκες. Μία από τις σημαντικότερες δίκες ήταν αυτή για το Πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Ο Γκεντίκ αυτοκτόνησε λίγο μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Οι Μπαγιάρ και Ετχέμ Μεντερές δεν δικάστηκαν καθόλου για την συμμετοχή τους στην διοργάνωση του πογκρόμ, ενώ ο Κιοπρουλού αθωώθηκε. Ο Γκιοκάυ απλώς στερήθηκε των πολιτικών του δικαιωμάτων. Ένοχοι ευρέθησαν μόνον οι Μεντερές και Ζορλού, γι’ αυτό και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 6 ετών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για άλλη, πολύ πιο ασήμαντη υπόθεση, αυτή της καταχρήσεως κεφαλαίων, ο Μεντερές καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών και 2 μηνών. Αν και οι Μεντερές και Ζορλού καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίστηκαν στην νήσο Ιμραλί, τον Σεπτέμβριο του 1961, εκείνο που βάρυνε στην θανατική καταδίκη τους ήταν οι κατηγορίες για παραβίαση του Τουρκικού Συντάγματος.

Οι Τούρκοι Πρόξενοι της Θεσσαλονίκης, ο θυρωρός του Προξενείου που τοποθέτησε την βόμβα και ο φοιτητής Οκτάυ Εγκίν που μετέφερε την βόμβα στην Θεσσαλονίκη αθωώθηκαν.

Ο Εγκίν αργότερα διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Κρατικής Ασφαλείας και αργότερα Νομάρχης στην Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας.

Ο πρόεδρος του Σωματείου «Η Κύπρος είναι Τουρκική» Χικμέτ Μπιλ κατέθεσε στο δικαστήριο ως μάρτυρας κατηγορίας. Αργότερα απεστάλη από την τουρκική κυβέρνηση ως ακόλουθος τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία στην Βηρυτό.

.

10. Βιβλιογραφία

• Βακαλόπουλου, Κωνσταντίνου Α., Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού. Θράκη, Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1993
• Βρυώνη, Σπύρου, Ο μηχανισμός της καταστροφής, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2007
• Ιωαννίδη, Χρίστου Π., Νεο-Οθωμανικός Ιμπεριαλισμός, Εκδόσεις Καρατζάς / Τροχαλία, Αθήνα 1995
• Σαρρή Νεοκλή, Η άλλη πλευρά, τόμος δεύτερος – βιβλίο Α΄, Εκδόσεις Γραμμή, Αθήνα 1982
• Σύλλογος Ιμβρίων – Κωνσταντινουπολιτών – Τενεδίων και Ανατολικοθρακών Θράκης, Οι παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάνης (β΄ έκδοση), Κομοτηνή 1993

.

11. Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Φάκελοι – Τα Σεπτεμβριανά (ντοκυμαντέρ στα ελληνικά)
• Σεπτεμβριανά 1955 – Ομογένεια Κωνσταντινούπολης αφιέρωμα από την σελίδα Ομογένεια Κωνσταντινούπολης, ο Ελληνισμός στην Τουρκία σήμερα
• Speros Vryonis, The Mechanism of Catastrophe: The Turkish Pogrom of September 6-7, 1955, and the Destruction of the Greek Community of Istanbul, New York: Greekworks.com 2005, ISBN 978-0-9747660-3
• George Gilson, «Destroying a minority: Turkey’s attack on the Greeks«, Athens News, 24 Ιουνίου 2005.
• Ilias K. Maglinis, «Istanbul 1955: The anatomy of a pogrom«, Καθημερινή, 28 Ιουνίου 2005.
• Robert Holland, Britain and the Revolt in Cyprus, 1954-59, Oxford: Clarendon Press, 1998, σελ. 75-78.
• Ali Tuna Kuyucu, «Ethno-religious ‘unmixing’ of ‘Turkey’: 6-7 September riots as a case in Turkish nationalism», in Nations and Nationalism, 11:3 (2005), σελ. 361-380.
• Indymedia Istanbul, «50. yılında 6-7 Eylül Olayları«.
• Mehmet Ali Birand, «The shame of Sept. 6-7 is always with us«, Turkish Daily News, 7 Σεπτεμβρίου 2005.
• Νοιάζομαι – Το πογκρόμ του ’55
• Κωνσταντινούπολις 1955
• Αφιέρωμα της εφημερίδας Καθημερινή, 31 σελίδες με φωτογραφίες
• «Το πλέγμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων και η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία, οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου 1955-1964» (pdf), Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Ανθή Λιμπιτσιούνη, 2008, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
• Press Discourse in Turkey as an agent of discrimination towards the non-muslims: A critical analysis of the press coverage of the 1934 thrace events, 142 wealth tax and 6/7 September 1955 Riots. (pdf) Διδακτορικό Akan Aysun, 2009, Department of Political Science and Public Administration, Middle East Technical University.
•  Κωνσταντινούπολη. Σεπτέμβριος 1955 (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ. – προς το παρόν μη διαθέσιμο)

Πηγή: wikipedia

(Οι υπογραμμίσεις δικές μας)

*

*

Σχετική ταινία

Μπορείτε να τη δείτε εδώ (με αγγλικούς υπότιτλους) / αν ψάξετε στο Google θα την πετύχετε και με ελληνικούς

ΒΜΡ>*Το επώνυμο της σκηνοθέτιδας μεταφράζεται στα ελληνικά: Κρητικοπούλου.

Αναρωτήθηκα αν έπαιξε κάποιο ρόλο στην κατεύθυνση & την επιλογή της.

Πληγές του ΦθινοπώρουΠηγή: critique.gr Σκηνοθεσία Τομρίς Γκιριτλίογλου, τουρκικής παραγωγής, διάρκεια 112΄ Γράφει ο Λουκάς Θεοχαρόπουλος Η Τουρκάλα σκηνοθέτης Τομρίς Γκιριτλίογλου, γεννήθηκε δύο χρόνια μετά από τις άγριες διώξεις των ρωμιών της Πόλης τον Σεπτέμβριο του 1955, από τον Τουρκικό όχλο με συγκάλυψη ή και υποκίνηση από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα του στρατιωτικού κατεστημένου. Οι «Πληγές του Φθινοπώρου» ένα έργο πρόκληση αλλά και δοκιμασία για το Τουρκικό κινηματογραφόφιλο κοινό, που μόνον μια σκηνοθέτιδα της «νέας γενιάς», της νοοτροπίας της Τομρίς Γκιριτλίγολου θα το ανέβαζε στην μεγάλη οθόνη της γειτονικής χώρας. Η ταινία αυτή γράφει τις «λευκές σελίδες» της επίσημης Τουρκικής Ιστορίας, τα αποτρόπαια γεγονότα σε βάρος των Ρωμιών της Πόλης τον Σεπτέμβριο του 1955. Γεγονότα τα οποία οι νεότεροι τα αγνοούσαν και οι παλαιότεροι τα είχαν θάψει βαθιά στην μνήμη τους. «Ασχολήθηκα με το παρελθόν για να δείξω ποιο πρέπει να είναι το μέλλον», τόνισε η σκηνοθέτιδα σε συνέντευξή της σε απογευματινή Αθηναϊκή εφημερίδα. Οι εθνικές, θρησκευτικές ή άλλες μειονότητες, η δύσκολη συμβίωσή τους με την κυρίαρχη πλειοψηφία αλλά προπαντός η καταπίεσή τους είναι ερωτήματα που έχουν απασχολήσει συχνά τις ταινίες της Τομρίς Γκιρτλιόγλου. Αφορμή για την παραγωγή της πολύκροτης αυτής ταινίας ο θόρυβος που δημιουργήθηκε από ένα ιστορικό βιβλίο του Τούρκου συγγραφέα Ντιλέκ Γκιουβέν (2005) για τα «Σεπτεμβριανά» και μία έκθεση φωτογραφίας στην Κων/πολη για την πεντηκονταετία του «μαύρου Σεπτέμβρη» που έγινε στόχος των πολυπληθών εθνικιστικών τουρκικών οργανώσεων. Εφ’ όσον η ταινία θίγει ένα ιστορικό δράμα που ήταν επέκταση της πρώτης φάσης του Κυπριακού (1955-59) θα είναι σκόπιμο οι έλληνες θεατές να διαβάσουν το βιβλία του έλληνα καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον των ΗΠΑ, Σπ. Βρυώνη «Ο μηχανισμός της καταστροφής – το τουρκικό πόγκρομ της 6-7 Σεπτεμβρίου και η καταστροφή της ελληνικής κοινότητας της Ισταμπούλ». Πλούσιο υλικό για το σενάριο της ταινίας αντλήθηκε από το μυθιστόρημα «Φθινοπωρινός πόνος» του Τούρκου συγγραφέα και πολιτικού Γκιλμάζ Καρακογιουνλού, που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Λιβάνη». Το μυθιστόρημα αυτό ξετυλίγει μία αισθηματική ιστορία μέσα στις φλόγες των «Σεπτεμβριανών» στην Κοσμοπολίτικη συνοικία του Πέραν της Πόλης. Το βιβλίο επικεντρώνει την δράση του στη μελοδραματική ή και κοινωνιολογική πλευρά, κρατώντας αποστάσεις από τις φωτιές του Σεπτεμβρίου και χωρίς να καταγγέλλει εκείνους που τις ανάβουν! Η ατολμία του συγγραφέα να αναμοχλεύσει τα «Σεπτεμβριανά» κατανοείται από την πολιτική του ιδιότητα. Υπήρξε παλαιότερα υπουργός στην κυβέρνηση Ετσεβίτ και βουλευτής τώρα τελευταία του Κόμματος της «Μητέρας Πατρίδας». Η Τομρίς Γκιριτλίογλου χωρίς να απαξιώσει το μυθιστόρημα του συμπατριώτη της πολιτικού και βραβευμένου συγγραφέα, στο σενάριο της ταινίας κάνει μια υπέρβαση δίνοντας το δικό της στίγμα. Η κεντρική ηρωίδα στο βιβλίο «Φθινοπωρινός πόνος» του Καρακογιουνλού, είναι βέβαια μια μειονοτική της Πόλης η Εβραία Εστέρ, αλλά στο σενάριο της ταινίας κεντρική ηρωίδα γίνεται η Ελληνίδα πόρνη Ελένη. Κίνηση απόλυτα κατανοητή γιατί όχι μόνον εξυπηρετείται η ιστορικότητα των «Σεπτεμβριανών», αλλά και οι ιδεολογικοί στόχοι της σκηνοθέτιδας για άμβλυνση της εχθρότητας των δύο λαών μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό. Ένα νέο πρόσωπο στις σκηνές της ταινίας ο αριστερός τούρκος Σουάτ, φίλος του εθνικιστή φοιτητή – κεντρικού ήρωα Μπεχτσέτ, απουσιάζει από τις σελίδες του βιβλίου. Ο Μπεχτσέτ ιδεολόγος εθνικιστής – φοιτητής, γιος ενός πλούσιου Καμίλ Εφέντι με διασυνδέσεις με τον πανίσχυρο στρατιωτικό μηχανισμό, είναι αρραβωνιασμένος με την Νερίκα. Ερωτεύεται την Ελληνίδα πόρνη Ελένη, που εκδίδει η γιαγιά της, κάτοικος της απέναντι πολυκατοικίας. Ο Μπεχτσέτ είναι καλά οργανωμένος σε μία εθνικιστική οργάνωση και ο αριστερός φίλος του Σουάτ προσπαθεί να τον απομακρύνει. Όμως οι ομοϊδεάτες του Μπεχτσέτ, ξυλοκοπούν άγρια τον αριστερό φίλο του και νουθετούν τον ίδιο να διακόψει τον δεσμό του με την Ελληνίδα, γιατί οι Έλληνες ξεκίνησαν μία συνομωσία κατά της Τουρκίας με τον Κυπριακό αγώνα. Ενώ ο έρωτας του Τούρκου εθνικιστή με την Ελληνίδα Ελένη έχει ανάψει, ανάβουν και οι φωτιές του Σεπτεμβρίου του 1955. Μέσα στις καταστροφές και στις λεηλασίες και στην μισαλλοδοξία ένας έρωτας αλλοεθνών αγωνίζεται να επιβιώσει. Η υπόθεση του έργου είναι τόσο καλά δουλεμένη ώστε να μοιάζει σαν αληθινή ερωτική εξιστόρηση. Η σκηνοθεσία όμως, παραδοσιακή, δεν ξεφεύγει από τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν τον ελληνικό κινηματογράφο περασμένων δεκαετιών. Η αναπαράσταση της εποχής είναι εξαιρετική και ρεαλιστική η αναπαράσταση των γεγονότων. Παρά τα αρνητικά της είναι μία ταινία που δεν είναι απώλεια πολύτιμου χρόνου για την παρακολουθήσουν οι κινηματογραφόφιλοι της χώρας μας.

Λουκάς Θεοχαρόπουλοςloukastheoharopoulos@critique.gr Πηγή: critique.gr

*

Θα προστεθούν, ίσως, κάποια ακόμη άρθρα.

Όσοι ενδιαφέρονται, ας τσεκάρουν νέες ενημερώσεις

*